Berengarius Turonensis n. 1000 ca., m. 1088
BIBL.GEN: Fabricius2 I/2.196-8; Bale 46; Ceillier XX.280-303; Chevalier2 I.537-8; Manitius II.103-24; DHGE VIII.385-407; DTC II.722-42; DTC, Tables 424-5; DBF V.1501-2; ECatt II.1376-7; BBK I.508-9; Repertorium II.490-1; Wattenbach-Holtzmann p. 421-2, 765-6, 194*-5*; TRE V.598-601; LMA I.1937-9; DAGL 116-7; LThK2 II.244-6; Allan John Macdonald Berengar and the Reform of Sacramental Doctrine London-New York-Toronto 1930; Ovidio Capitani Studi su Berengario di Tours Lecce 1966; Jean de Montclos Lanfranc et Bérenger. La controverse eucharistique du XIe siècle Leuven 1971; Hubert Silvestre La controverse Bérenger de Tours-Lanfranc du Bec. A propos d'un livre récent Revue belge de philologie et d'histoire. Belgisch tijdschrift voor philologie en geschiedenis Bruxelles 51
(1973)
840-7; André Cantin «Ratio» et «auctoritas» dans la première phase de la controverse eucharistique entre Bérenger et Lanfranc Revue des études augustiniennes Paris 20
(1974)
155-86; Frederick Behrends Berengar of Tours, Fulbert of Chartres and «Fulbertus Exiguus» Revue bénédictine Abbaye de Maredsous 85
(1975)
333-47; Ovidio Capitani L'«affaire bérengarienne» ovvero dell'utilità delle monografie Studi medievali Spoleto (Perugia) 16
(1975)
353-78; Jean-Charles Didier Aux débuts de la controverse eucharistique du XIe siècle: Hugues de Breteuil, évêque de Langres et Bérenger de Tours Mélanges de science religieuse Lille 34
(1977)
82-97 num. spec.; Margaret Templeton Gibson Letters and Charters Relating to Berengar of Tours in Auctoritas und Ratio. Studien zu Berengar von Tours cur. Peter Ganz- Robert B.C. Huygens- Friedrich Niewöhner, Wiesbaden 1990, pp. 5-23; Henry Chadwick Symbol and Reality: Berengar and the Appeal to the Fathers in Auctoritas und Ratio cit., pp. 25-45; Gary Macy Berengar's Legacy as Heresiarch in Auctoritas und Ratio cit., pp. 47-67; Charles Michael Radding The Geography of Learning in Early Eleventh-Century Europe: Lanfranc of Bec and Berengar of Tours Revisited Bullettino dell'Istituto storico italiano per il medio evo e Archivio Muratoriano Roma 98
(1992)
144-72; Jean de Montclos Lanfranc et Bérenger: les origines de la doctrine de la Transsubstantiation in Lanfranco di Pavia e l'Europa del secolo XI. Nel IX centenario della morte (1089-1989). Atti del Convegno internazionale di studi (Pavia, Almo Collegio Borromeo, 21-24 settembre 1989) cur. Giulio D'Onofrio, Roma 1993, pp. 297-326; Marta Cristiani Le «ragioni» di Berengario di Tours in Lanfranco di Pavia e l'Europa del secolo XI cit., pp. 327-60 [reimpr. in Cristiani Tempo rituale e tempo storico. Comunione cristiana e sacrificio. Le controversie eucaristiche nell'alto medioevo Spoleto 1997, pp. 165-94]; Christian Brouwer Les condemnations de Bérenger de Tours (XIe siècle) in La penseur, la violence, la religion cur. Alain Dierkens, Bruxelles 1996, pp. 9-23; Toivo J. Holopainen Augustine, Berengar and Anselm on the Role of Reason in Theology in Was ist Philosophie im Mittelalter? Akten des X. Internationalen Kongresses für mittelalterliche Philosophie der Société Internationale pour l'Etude de la Philosophie Médiévale, 25. bis 30. August 1997 in Erfurt cur. Jan Adrianus Aertsen- Andreas Speer, Berlin-New York 1998, pp. 553-59
1.
Admonitio
[inc.: ««Quisquis auctoris nomen»» ] (?)STU: Bale 46
Carmina :2. --Ad dominum Iesum Christum oratio [inc.: ««Iuste iudex Iesu Christe regum rex et domine»» ]REF: Repertorium Hymnologicum 9910; WIC 9992; ICL 8579ED: Martène-Durand IV.115-6; Henry Spitzmuller (trad. comm.) Poésie latine chrétienne du Moyen Age, IIIe-XVe siècles Paris 1971, pp. 382-5; Thomas Howard Bestul (ed.) A Durham Book of Devotions. Edited from London Society of Antiquaries, MS. 7 Toronto 1987, pp. 53-4STU: Raby CLP 263-4; Szövérffy, Annalen I.408; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 10
3. --De trimoda cautela vitiorum (?)MSS: London, British Library, Harley 3023 [sec. XI seconda metà] , f. 65rSTU: Carl Erdmann Gregor VII. und Berengar von Tours Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken Tübingen 28
(1937-38)
48-74 [52, n. 4]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 10
4. --Quis sit perfecte castus (?)MSS: London, British Library, Harley 3023 [sec. XI seconda metà] , f. 65rSTU: Erdmann Gregor VII. und Berengar von Tours cit., p. 52, n. 4; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 10
5. --Quomodo habetur et quomodo habenda custodia vitae (?)MSS: London, British Library, Harley 3023 [sec. XI seconda metà] , f. 63rSTU: Erdmann Gregor VII. und Berengar cit., p. 52 [n. 4]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 10
Commentaria et adnotationes in Sacram Scripturam :6. --Adnotatio in Psalmum XVII.29 MSS: Graz, Universitätsbibliothek 404 (40/45 Folio) [sec. XII] , f. 21vSTU: Robert B.C. Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Constance Sacris erudiri. A Journal of Late Antique and Medieval Christianity Turnhout 16
(1965)
355-403 [367] [reimpr. in Huygens Serta mediaevalia. Textus varii saeculorum X-XIII in unum collecti Turnhout 2000 (CCCM 171), p. 224-70 (235)]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 9 [UNCINATE]
7. --Adnotationes in Epistolas Pauli MSS: Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 143 STU: Beryl Smalley La «Glossa ordinaria». Quelques prédécesseurs d'Anselme de Laon Recherches de théologie et philosophie médiévales. Studies in Medieval Theology and Philosophy. Forschungen zur Theologie und Philosophie des Mittelalters Louvain 9
(1937)
365-400 [384]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 9 [PARENTESI UNCINATE]
8. --Expositio Berengarii [inc.: ««Quotiens cogitare volumus, minus utique volumus quam debemus»» ] (?)ED: Bernhard Bischoff (ed.) Anecdota Novissima. Texte des vierten bis sechzehnten Jahrhunderts Stuttgart 1984, pp. 49-56STU: François Dolbeau Rec. «B. Bischoff, Anecdota Novissima» Revue des études latines Paris 63
(1985)
304-6
9. --Expositio in Canticum Canticorum (?)STU: Ceillier XX.301; Fabricius2 I/2.198; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 9-10
10. --Expositio in Orationem dominicam [fragmentum; inc.: ««Notum sit in scripturis oportet genus illud dicendi»» ]ED: Valentin Rose Verzeichniss der Lateinischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin I Die Meermann-Handschriften des Sir Thomas Phillipps , pp. 114-5STU: Rose Verzeichnis der Lateinischen cit., p. 113-4; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 9 [PARENTESI UNCINATE]
11. --Expositio in Psalmos [fragmentum] (?)ED: Artur Michael Landgraf Untersuchungen zu den Paulinenkommentaren des 12. Jahrhunderts Recherches de théologie et philosophie médiévales. Studies in Medieval Theology and Philosophy. Forschungen zur Theologie und Philosophie des Mittelalters Louvain 8
(1936)
345-68 [365-6]STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 9 [UNCINATE]
12. --Homeliae evangeliorum [inc.: ««Post dies sex assumpsit Iesus Petrum»» ] (?)STU: Bale 46; Ceillier XX.302
13.
Contra Leonem IX papam
[opus deperditum]STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 3 [PARENTESI UNCINATE]
14.
De eucharistia
[inc.: ««Si erravit qui dixit panis sacratus in altari est corpus Christi pro eo quod non addidit substantialiter»» ]MSS: Subiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica 64, LXII [sec. XII secondo quarto] ED: Paul Meyvaert Bérenger de Tours contre Albéric du Mont-Cassin Revue bénédictine Abbaye de Maredsous 70
(1960)
324-32 [331-2] [e codice Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12301, ff. 3r-3v (descriptio codicis Sublacensis Iohanne Mabillon auctore )]; Rudolf Maurer (ed.) Berengarii ut videtur De eucharistia (Wiederauffindung eines seit Mabillon verschollenen Fragmentes) Wiener Studien. Zeitschrift für klassische Philologie, Patristik und lateinische Tradition Wien 103
(1990)
199-205STU: Annales OSB V.139; Acta SS OSB IX.xxvi; Meyvaert Bérenger de Tours contre Albéric du Mont-Cassin cit., pp. 324-31; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 4-5
15.
De incarnatione
[inc.: ««Hormisda papa ad Iustinum Augustum: Ut qui ante tempora erat filius Dei»» ]MSS: Vorau, Stiftsbibliothek 412 (CCCXXX) [sec. XI-XIV] , f. 162r; Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 101 (4185) [sec. XI seconda metà] , p. 228ED: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 493-4STU: Ceillier XX.302; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 8, 483-521
16.
De panis mense dominice consecratione
[inc.: ««Quod panis mense dominice consecratione sacerdotis fiat verissimum corpus Christi»» ] (?)ED: Martino Matronola Un testo inedito di Berengario di Tours e il concilio romano del 1079 Milano 1936STU: Josef Rupert Geiselmann Ein neuentdecktes Werk Berengars von Tours über das Abendmahl? Theologische Quartalschrift Ostfildern 118
(1937)
pp. 1-31, 133-72; Anselmo Lentini Alberico di Montecassino nel quadro della riforma gregoriana Studi gregoriani Roma 4
(1952)
55-109 [65-75]; Meyvaert Bérenger de Tours cit., pp. 328-30; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 7-8 [PARENTESI UNCINATE]
17.
De vita solitaria
(?)STU: Ceillier XX.301-2
Epistolae :18. --Epistola ad Alexandrum II papam [deperdita]STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 14
19. --Epistola ad A. abbatem [inc.: ««Ante meum a vobis exitum audieram»» ]ED: MGH BDK V.164-6STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 11
20. --Epistola ad Ascelinum [inc.: ««Longe aliter vobis scribendum fuerat»» ]ED: PL CL.66; Robert B.C. Huygens Les lettres de Bérenger de Tours et d'Ascelin de Chartres in Essays Presented to G.I. Lieftinck II Texts & Manuscripts Amsterdam 1972, pp. 16-22 [reimpr in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 142-54]STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 11
21. --Epistola ad Carnotenses [deperdita]STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 11
22. --Epistolae ad Droconem [2; inc. inc: ««Scripto dignationis vestrê» (no. 1)» ; inc.: ««Alia longe mihi ad vos manu scribendum fuisse non nescio» (no. 2)» ]ED: MGH BDK V.172 [no. 2], 161-2 [no. 1] [no. 1]STU: DHGE VIII.400; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 14
23. --Epistolae ad E. episcopum Andegavorum [2]MSS: Hannover, Gottfried Wilhelm Leibniz Bibliothek - Niedersächsische Landesbibliothek XI 671 [sec. XII] , f. 341r-v [no. 1]; London, British Library, Harley 3023 [sec. XI seconda metà] , f. 63r [no. 2]ED: MGH BDK V.147-8 [no. 1]; Edmund Bishop (ed. comm.) Unedierte Briefe zur Geschichte Berengars von Tours Historisches Jahrbuch München 1
(1880)
272-80 [273-5] [no. 2]STU: DHGE VIII.398 [no. 1], 400 [no. 2] [no. 2]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 13, 14
24. --Epistola ad fratrem R. [inc.: ««Notissimum sit fraternitati vestrae voluntatem meam»» ]ED: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 521-30STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 14
25. --Epistola ad G. papam [inc.: ««Literas ad Diensem pro me episcopum»» ]ED: MGH BDK V.154-5STU: DHGE VIII.399; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 13
26. --Epistola ad Hermannum Metensis ecclesiae pontificem ED: MGH BDK V.160STU: DHGE VIII.399; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 13
27. --Epistolae ad I. [3; inc.: ««G. nostri me non parum mors inopinata perturbat» (no. 1)» ; inc.: ««Quod tibi visum est in me conicere» (no. 2)» ; inc.: ««De vestra erga me dilectione» (no. 3)» ]ED: Martène-Durand I.195-6 [no. 2 ex deperdito ms. S. Martini Turonensis ]; MGH BDK V.136-40 [no. 3], 169-70 [no. 2] [no. 2], 171-2 [no. 1] [no. 1]STU: DHGE VIII.399-400; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 13-4
28. --Epistolae ad Ioscelinum Burdegalensium archiepiscopum [2; inc.: ««Pluribus quam debui forsitan et insolentioribus verbis dilectionem salutavi» (no. 1)» ; inc.: ««Infortunio vestro, quod vos nunc nuper nimium forsitan perturbavit» (no. 2)» ]ED: MGH BDK V.166-7 [no. 2]; Léopold-Germain Morin Lettre inédite de Bérenger de Tours à l'archevêque Joscelin de Bordeaux Revue bénédictine Abbaye de Maredsous 44
(1932)
220-6 [no. 1]STU: DHGE VIII.399 [no. 2]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 13, 14
29. --Epistola ad Lanfrancum [inc.: ««Pervenit ad me, frater Lanfrance»» ]ED: PL CL.63; Robert B.C. Huygens Textes latins du XIe au XIIIe siècle Studi medievali Spoleto (Perugia) 8
(1967)
451-503 [451-9] [reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 155-65]STU: DHGE VIII.397; Ovidio Capitani Status quaestionis dei falsi berengariani: note sulla prima fase della disputa in Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica (München, 16.-19. September 1986) voll. 5,
Hannover 1988, II.191-215 [205-9]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 11
30. --Epistola ad O. Baiocensium episcopum [inc.: ««Benedictus Dominus Deus omnipotens, pater misericordiarum»» ]ED: MGH BDK V.168-9STU: DHGE V.399; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 13
31. --Epistola ad Paulinum [deperdita]STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 12
32. --Epistola purgatoria ad Adelmannum [fragmenta; inc.: «Quod dicis audisse te quia dixerim non esse verum Christi corpus et sanguinem, vel panem et vinum altaris» ; expl.: «sacramentum sanguinis in infinitum citare publice non desistitis» ]ED: Martène-Durand IV.109-13; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 531-8STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 12-3, 125-48; Hubert Silvestre Note sur l'édition de l'épître de Bérenger de Tours à Adelman de Liège Recherches de théologie et philosophie médiévales. Studies in Medieval Theology and Philosophy. Forschungen zur Theologie und Philosophie des Mittelalters Louvain 39
(1972)
127-30
33. --Epistola ad regem Francorum Ph. [inc.: «Verba apostoli sunt: In qua vocatione vocatus est» ]ED: MGH BDK V.132-6STU: DHGE VIII.399; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 13
34. --Epistola ad Richardum [inc.: ««Quia vobis facile factum esse cum rege loqui»» ]ED: MGH BDK V.152-4STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 12
35. --Epistola ad St. [inc.: ««Cui, quae circa me agebantur, innotescerem»» ]ED: MGH BDK V.167-8STU: DHGE VIII.398-9; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 13
36. --Epistola ad W. thesaurarium [fragmentum]ED: Acta SS OSB IX.xi [ex ms. S. Martini Turonensis ]; MGH BDK V.152-3 [n. 1]STU: DHGE VIII.398; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 12
Epistolae alio sub nomine conscriptae et Berengario tributae :37. --Epistola Alexandri II papae ad Bartholomaeum Turonensem archiepiscopum et ad Eusebium Andegavensem episcopum ED: Bishop (ed. comm.) Unedierte Briefe cit., p. 274STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 19
38. --Epistola Alexandri II papae ad Berengarium ED: Bishop (ed. comm.) Unedierte Briefe cit., p. 273STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 19
39. --Epistolae Alexandri II papae ad Gaufridum Andegavensem comitem [2]ED: Bishop (ed. comm.) Unedierte Briefe cit., pp. 273-5STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 19, 488-9
40. --Epistolae Bartholomaei Turonorum archiepiscopi ad A. Romane sedis antistitem [2; inc.: ««Quanta oppressione ac pervasione comites» (no. 1)» ; inc.: ««Processuri ad limina beati Petri» (no. 2)» ]ED: MGH BDK V.160-1 [no. 2], 155-7 [no. 1] [no. 1]STU: DHGE VIII.397 [no. 1]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 17
41. --Epistola E. Andegavensis episcopi et Gauf. Comitis ad archipresulem [inc.: ««Gratiam habemus, reverende pater»» ] (?)ED: MGH BDK V.144-7STU: Capitani Studi su Berengario di Tours cit., pp. 75-101; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 15-6; Capitani L'«affaire bérengarienne» cit., pp. 144-7; Capitani Status quaestionis cit., pp. 197-204
42. --Epistola Eusebii Andegavorum episcopi ad Gervasium Cenomanensem episcopum STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 15
43. --Epistola Gauf(ridi) comitis ad H(ildebrandum) [inc.: «Venit Romam B., sicut visum est tibi» ] (?)ED: MGH BDK V.148-52STU: DHGE VIII.397; Capitani Studi su Berengario di Tours cit., pp. 103-18; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 16
44. --Epistola Gaufridi Comitis ad Leonem papam [inc.: ««Multum apud auctoritatem tuam»» ]ED: MGH BDK V.140-3STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 16
45. --Epistola Gregorii VII papae ad Rodulphum archiepiscopum Turonensem et Eusebium episcopum Andegavensem [inc.: ««Audivimus, fratres, comitem Andegavensem, quorundam instinctu»» ]MSS: Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 152 , f. 39rED: PL CXLVIII.698STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 19
46. --Littera commendatitia Gregorii VII papae [inc.: ««Notum vobis omnibus facimus nos anathema fecisse»» ]ED: PL CXLVIII.689; Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Constance cit., pp. 389-90 [n. 31; reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., p. 257, n. 31]STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 20
Professiones fidei :47. --Confessio Berengarii [a. 1059; inc.: «Ego Beringerius, indignus diaconus aecclesiae Sancti Mauricii Andegavensis, cognoscens veram, catholicam et apostolicam fidem, anathematizo omnem heresim» ]ED: PL CL.410-1 [no. 1], CXLVIII.1455-6 [no. 2]; Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Contance cit., pp. 370-7 [no. 1: reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 239-46]; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 171-2 [textus Lanfranci Cantuariensis achiepiscopi ]; Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Contance cit., pp. 378-87 [no. 2: reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit. pp. 247-55; textus Bernoldi Constantiensis ]STU: Repertorium V.616; Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Constance cit., pp. 355-69 [reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 225-38]; Ludwig Hödl «Confessio Berengarii» von 1059. Eine Arbeit zum frühscholastischen Eucharistietraktat Scholastik Freiburg i.Br. 37
(1962)
370-94; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 171-9, 250-5; Capitani Studi su Berengario di Tours cit., pp. 119-40 [a Humberto de Silva Candida conscripta, a Berengario Turonensi anno 1059 subscripta. Textus in Lanfranci Cantuariensis archiepiscopi «De corpore et sanguine Domini» (no. 1) et in Bernoldi Constantiensis «De Beringerii haeresiarchae damnatione multiplici» descriptus (no. 2)]
48. --Iuramentum Berengarii [Textus iusiurandi die 11.2.1079 subscripti cum commentario a Berengario conscripto; inc. iusiurandum: ««Profiteor panem altaris post consecrationem esse verum corpus Christi»» ; inc. commentarium: ««Scriptum istud, cum Romae apud papam moras facerem»» ]ED: Martène-Durand IV.103-9; Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Constance cit., pp. 388-403 [reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 256-70]STU: Huygens Bérenger de Tours, Lanfranc et Bernold de Constance cit., pp. 355-69; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 5-6
49. --Iusiurandum Beringarii Turonensis presbyteri [die 11.2.1079 subscriptum; inc. textus: «Ego Beringarius corde credo et ore confiteor panem et vinum que ponuntur in altari» ]ED: MGH Epist. sel. II/2.426-7; PL CXLVIII.811-2STU: Herbert Edward John Cowdrey The Papacy and the Berengarian Controversy in Auctoritas und Ratio. Studien zu Berengar von Tours cit., pp. 109-38; Capitani Studio su Berengario di Tours cit., pp. 141-91
50. --Professio fidei [in Pictaviensi concilio anno 1075 habita; inc.: ««Credimus corde et ore confitemur panem illum et vinum»» ]ED: Robert E. Somerville The Case against Berengar of Tours - A New Text Studi gregoriani Roma 9
(1972)
53-75 [68-9]STU: Somerville The Case against Berengar of Tours cit., pp. 53-75
51.
Rescriptum contra Lanfrannum
(sive De sacra coena )ED: CCCM LXXXIV, LXXXIVA; Willem Hermanus Beekenkamp (ed.) Berengarii Turonensis «De sacra coena adversus Lanfrancum» ad fidem codicis Guelferbytani 's Gravenhage 1941STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 3-4, 198-200; André Cantin La «raison» dans le «De sacra coena» de Bérenger de Tours Recherches augustiniennes. Supplément à la Revue des études augustiniennes Paris 12
(1977)
174-211; Cantin Bérenger, lecteur du «De ordine» de saint Augustin ou comment se préparait, au milieu du XIe siècle, une domination de la ratio sur la science sacrée in Auctoritas und Ratio cit., pp. 89-107; Toivo J. Holopainen Dialectic and Theology in the Eleventh Century Leiden-New York-Köln 1996, pp. 77-118
52.
Scriptum contra synodum
[opus deperditum, excerpta in Lanfranci Cantuariensis archiepiscopi «De corpore et sanguine Domini» extant]ED: PL CL.409-26STU: Montclos Lanfranc et Bérenger cit., pp. 3-4, 181-4
Spuria opera :53. --Confessio de sancta trinitate [opus Guitmundi Aversani episcopi]ED: Bischoff (ed.) Anecdota novissima cit., pp. 49-56STU: Dolbeau Rec. «B. Bischoff» cit., pp. 304-6
54. --Epistola ad heremitas [inc.: ««Preces vestrae precepta quaedam sunt»» ]ED: Martène-Durand I.191-5; Huygens Textes latins cit., pp. 493-502 [reimpr. in Huygens Serta mediaevalia cit., pp. 209-23]STU: DHGE VIII.400; Montclos Lanfranc et Bérenger cit., p. 21
55. --Expositio super septem visiones libri Apocalypsis [opus Berengaudi]REF: Stegmüller 1708; Bale 46STU: Ceillier XX.301
(R.G.)
Permalink:
http://www.mirabileweb.it/calma/berengarius-turonensis-n-1000-ca-m-1088/406