Descrizione diretta
Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. G.5.1212
sec. XV ultimo quarto data stimataNote datazione la datazione è stata leggermente spostata in avanti rispetto ad alcuni lemmi bibliografici che propongono il sec. XV in.Luogo di copia Camaldoli (Arezzo), Eremo OSBCam (?) (sec. XV ultimo quarto) cart. filigranato: filigrana non riscontrata in Briquet (disegno: monts , avvicinabile ai nnr. 11784-11785) in folio ff. I, 220; cartulazione antica a penna al marg. sup. destro; guardia cart. coeva alla legatura (sec. XVI); fascicoli 1-5 (16), 6 (12), 7-14 (16) dimensioni: 287 x 214; specchio di scrittura: 228 [205] 54 x 26 [157] 31 (f. 25r); rr. 2 /ll. 40 (f. 25r), rigatura a colore: specchio tracciato a colore; il numero di linee è fortemente variabile, 36-47; la scrittura utilizza anche la linea di riquadro superiorescritture e mani libraria; Italia Toscana Camaldoli (Arezzo) Eremo note generali sulla scrittura: una sola mano che conosce e imita le morfologie librarie senza alcuna preparazione tecnica; la scrittura è quasi continua, senza chiara distinzione tra parole e lettere (piuttosto distanziate tra loro); la mano si inserisce bene nella produzione eremitica tardo quattrocentesca rappresentata da mani graficamente imperite (vd. Piero d'Alamannia) ma la localizzazione rimane pur sempre propositiva proprio per la rudimentalità grafica rubricato: segni di paragrafo in rosso e capoversi in rosso ai ff. 126v-137v; rubriche; spazi riservatiLegatura moderna (forse sec. XVI), in pelle impressa su assi; tracce di quattro fermagli di chiusura e di quattro borchie (non conservati) su entrambi i piatti; dorso a tre nervature doppie, con i resti di tre cartellini cartacei alquanto rovinati con il titolo e le segnature ad inchiostroEnte possessore Camaldoli (Arezzo), Eremo OSBCam (?) (sec. XV ultimo quarto-XIX in.)Precedenti segnature omega 55, Camaldoli (Arezzo), Eremo OSBCam (sec. XVII ultimo quarto); Q.III-5, Camaldoli (Arezzo), Eremo OSBCam (sec. XVII ex.)Storia del manoscritto A f. 1r nota di possesso dell'eremo camaldolese accompagnata dalle segnature dell'inventario B (sec. XVII terzo quarto) e del C (sec. XVII ex.): Sacrae Eremi Camalduli I (nscr. ) C (at ). omega 55 (segnatura cassata) e Q.III-5 (cfr. Spoglio inventariale e Magheri Cataluccio-Fossa, p. 466 nr. 55 e p. 493 nr. 5). Nel margine inferiore di f. 1r, un numero ad inchiostro (sec. XVI?): 360. A f. Ir-v, una tavola del contenuto (sec. XVI). Sul taglio frontale della legatura, il titolo ad inchiostro (sec. XVI?): Vite santorum . Sul dorso, in alto, due cartellini con il titolo ad inchiostro, quasi del tutto irrestituibile (sec. XVII) e le segnature: [..]te san [..]orum [...] 55 ; Camaldoli n° 1212 e 5 (sec. XIX); un terzo cartellino, profilato di rosa, è del tutto perduto; il quarto, in parte incollato sul secondo, reca la segnatura attuale. Timbri della BNCF (sec. XIX) ai ff. 1r, 201r e 220v. Sulla controguardia anteriore, in alto, tracciata a lapis direttamente sull'asse, la segnatura corrente (sec. XX): N° 1212.G.5 . Il ms. compare nell'Indice manoscritti scelti : «Camaldoli 1212. Vitae sanctorum aliquot. Cod. chart. in 4. saec. XIV, G 5; nell'Inventario dei manoscritti dei Conventi Soppressi, a p. 26: 1212 Camaldoli. Vitae sanctorum aliquot, cart. 4° XIV».Passio sancti Torpetis martyris Pisis [BHL 8307], ff. 112v-115r
Passio sanctorum Anthimi presbyteri, Sisinnii diaconi, Piniani et Lucinae et sociorum martyrum [BHL 561], ff. 206v-207vVita sancti Iuvenalis episcopi Narniensis [BHL 4614], ff. 203v-205rVita sancti Sabae [BHL 7406], ff. 42v-44vVita sancti Hilarionis , Hieronymus Stridonius , ff. 1r-9vLibri VIII miraculorum [comprehenduntur: Liber in gloria martyrum, Liber de passione et virtutibus sancti Iuliani martyris, Libri I-IV de virtutibus sancti Martini episcopi, Liber vitae patrum, Liber in gloria confessorum ], Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. , ff. 40v-41r: III - Libri I-IV de virtutibus sancti Martini episcopiDe miraculis in obitu Libri VIII miraculorum [comprehenduntur: Liber in gloria martyrum, Liber de passione et virtutibus sancti Iuliani martyris, Libri I-IV de virtutibus sancti Martini episcopi, Liber vitae patrum, Liber in gloria confessorum ], Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. , f. 41r-v: III - Libri I-IV de virtutibus sancti Martini episcopiDe prima translatione Versus in laude sancti Martini [Martini meritum si quis], ff. 41v-42rExemplum ex vita sancti Martini , f. 42rVita sancti Sabae , Cyrillus Scythopolitanus monachus n. 524 ca., m. 557/558 , ff. 42r-44vVita Antonii abbatis in Thebaide [opus Athanasii Alexandrini episcopi; translatio ex graeco], Evagrius Antiochenus , ff. 44v-64vPassio sancti Sebastiani , Ambrosius Mediolanensis episcopus pseudo , ff. 64v-77vPassio sanctae Agnetis , Ambrosius Mediolanensis episcopus pseudo , ff. 77v-80rPassio sancti Vincentii diaconi Caesaraugustani martyris Valentiae , ff. 80r-82vPassio sancti Pancratii martyris Romae , ff. 82v-83rVita Martini Turonensis , Sulpicius Severus , ff. 9v-17rPassio sancti Marcellini presbiteris, Petri diaconi et sociorum martyrum Romae , ff. 83r-84vPassio sancti Erasmi episcopi martyris in Campania , ff. 84v-86vInventio et passio sanctorum Gervasii et Protasii mm. Mediolani , Ambrosius Mediolanensis episcopus pseudo , ff. 86v-88rPassio sanctorum Gallicani, Iohannis et Pauli , ff. 88r-90r: Passio sancti Gallicani (BHL 3236-3237)Passio sanctorum Cyrici et Iulittae [ca. 885 sive ante 900; una cum hexametris 6, aliter 12 conscriptis et tributis, sed dubie, Hucbaldo nostro ], Hucbaldus Elnonensis monachus n. 840 ca., m. 20-6-930 , ff. 90r-92vPassio sanctae Febroniae v. et soc. Sibapoli [auctore Thomaide] , ff. 92v-97rPassio sancti Cethei (al Peregrini) , ff. 97r-100rVita Heliodori episcopi Altinensis , ff. 100r-102vPassio ss. Anatoliae et Audacis mm. in diocesi Reatina (BHL 418) , ff. 102v-103rPassio sanctae Venerandae (Temporibus Marci Pii) , ff. 103r-104rEpistola I ad Eusebium , Sulpicius Severus , ff. 17r-18rSermo de vita sancti Rofilli Foropopiliensis episcopi [perperam Petro Damiano adscriptus], ff. 104r-105vPassio sancti Hermolai Nicomediae martyris , ff. 105v-107rPassio sanctarum Lucillae, Florae et sociorum martyrum Romae [BHL 5017], ff. 107r-108rConversio et passio sanctae Afrae (BHL Suppl. 114c) , ff. 108r-109vPassio Iusti et Pastoris martyrum Compluti , ff. 109v-110rPassio Leontii et Carpophori m. , ff. 110r-111vPassio s. Aurae et sociorum mm. ad Ostia Tiberina , ff. 111v-112vVita Ludovici IX Francorum regis , f. 115r-vPassio santi Fidentii episcopi Paduani et martiris [ma = BHL 8077, Teodoro di Amasea m.], ff. 115v-117rEpistola II ad Aurelium , Sulpicius Severus , f. 18r-vInventio corporis Fidentii episcopi Patavini , ff. 117r-118vPassio sanctae Theodosiae , ff. 118v-126vLegenda maior sancti Dominici , Humbertus de Romanis n. 1194/1200, m. 14-7-1277 , ff. 126v-137vVita s. Sabinae v. Trecis (BHL 7411d) , ff. 137v-139rPassio sancti Nicetae Nicomediae m. , ff. 139r-141rVita et miracula Venerii in Tyro maiore insula eremita [accedit transl. Regium Lepidi, sec. IX], ff. 141r-142vVita sancti Bellini episcopi [a. 1288], Bonaiuncta Adriensis episcopus v. 1288 , ff. 142v-143vPassio Nicetae Goti [opus Symeonis Metaphrastis; translatio ex graeco], ff. 143v-144rPassio sanctae Bibianae seu Vivianae virginis et sociorum martyrum Romae [auctore Donato subdiac.?], ff. 144v-146vPassio et conversio Carpophori, Abundii, Proculi et Anastasii mm. , ff. 147r-148rEpistola III ad Bassulam , Sulpicius Severus , ff. 19r-20vVita sanctae Odiliae Hohenburgensis abb. , ff. 148v-151vVita, translatio, miracula beati Iohannis confessoris episcopi Traguriensis , Treguanus Traguriensis archidiaconus saec. XII , ff. 151v-155vVita et obitus Petri Urseoli Dux Venetiarum , ff. 155v-157rVita sancti Titiani episcopi Opitergini , ff. 157r-158rPassio sancti Anastasii Persae et soc. in Assyria mart. , ff. 158r-161vVita sancti Iuliani , Letaldus Miciacensis monachus n. 950 ca., m. 1010 ca. , ff. 161r-162rPassio sanctorum Thyrsi, Leucii, Callinici et soc. mart. , ff. 162v-168rVita Iulii presbyteri et Iuliani diaconi , ff. 168r-170rSermo de vita sancti Severi episcopi Ravennatis (BHL 7683) , ff. 170r-174rVita sanctae Brigidae , Cogitosus m. 680 ca. , ff. 174r-175vDialogi III , Sulpicius Severus , ff. 20v-39vVita sanctae Euphrosynae virginis Alexandrinae , ff. 175v-178rVita sancti Sisinii episcopi et confessoris [translatio ex graeco?], ff. 178r-179vPassio s. Dignemeritae , ff. 179v-180vPassio sanctorum Faustini presbyteri et Iovitae diaconis martyrum Brixiae [Epitome], ff. 180v-188vPassio sanctorum Fructuosi ep., Augurii et Eulogii diac. , ff. 188v-189vPassio Sebastenorum Martyrum XL , ff. 189v-191rPassio sancti Hilarii ep. et sociorum m. in Aquileia , ff. 191v-192vVita Iohannis Penariensis abbas , ff. 192v-193rVita sanctae Zitae Lucensis virginis , ff. 193r-201rPassio sanctorum Alexandri papae, Eventii, Theoduli, Hermetis et Quirini martyrum , ff. 201r-203vConfessio sancti Martini , Martinus Bracarensis episcopus pseudo , ff. 39v-40rConfessiones , Augustinus Aurelius , ff. 205r-206vPassio sancti Iohannis martyris , ff. 207v-212vPassio sanctorum Donatiani et Rogatiani Nannetibus , ff. 212v-213rDe exsilio et morte Dionysii episcopi Mediolanensis , f. 213r-vVita Guillelmi ducis Gellonensis mon. , ff. 214r-218vPassio sancti Ignatii episcopi Antiocheni martyris (BHL 4262) , ff. 218v-219vPassio sancti Marcelli papae et sociorum martyrum , f. 220r-vDecem libri historiarum , Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. , f. 40r-vexcerptum , De transitu sancti Martini Decem libri historiarum , Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. , f. 40vexcerptum , De virtutibus sancti Martini Bibliografia Indice manoscritti scelti p. 178; Inv. Conv. soppr. p. 26; Magheri Cataluccio-Fossa, Biblioteca (1979) pp. 466, 493; Chiesa Versioni latine (1990) pp. 39, 43, 50, 58-60, 112; Chiesa Reliquie (1995) p. 435 n. 16; Chiesa Recuperi (1998) pp. 244-253 in part.; Caprara « Passio» latina (2005) pp. 205-221; Licciardello Agiografia aretina (2005) s.v. ; Giani Passio Theodosiae (2014) pp. 217 e n. 222,228; Macchioro Vita Sabae (2019) pp. 204, 233, 238-239
Spoglio inventariale
Camaldoli (Arezzo) - Eremo. [Inventario B]55- Vitae seu Gesta sanctorum in f° carta ordin. Camaldoli (Arezzo) - Eremo. [Inventario C]5- [Q.III] Vitae sanctorum aliquot, nempe 75.
Note il ms. è un passionario tardoquattrocentesco strettamente correlato con il ms. Gerli 26 della Bibl. Nazionale Braidense di Milano (sec. XIV-XV) studiato da Chiesa, Ladri di reliquie (vd. bibl.). In comune (si cita da Chiesa, p. 435 n.) i due hanno una trentina di testi, fra cui alcuni rarissimi (come le Passiones di Niceta il Goto, Giovanni martire, Dignemerita-Ifigenia e Teodosia, quest'ultima presente nel ms. fiorentino in una redazione più ampia, e la Vita di Sisinnio di Teo); inoltre il codice di Firenze riporta altri testi assai insoliti, di ambiente veneto (come le Vitae di Bellino di Padova, Giovanni di Traù e Pietro Orseolo, la Passio di Veneranda, l'Inventio di Fidenzio di Padova, una Passio - in forma di sermone - di Niceta di Nicomedia. Il Braidense e il Fiorentino (quest'ultimo ben inseribile nella produzione camaldolese di fine Quattrocento) sono a loro volta correlati con i più noti passionari della Biblioteca Marciana, Lat. IX.27 e Lat. IX.28
Responsabile scheda: Francesca MazzantiSchede derivate: MEL
Altri progetti collegati:
ABC CALMA MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/manuscript/firenze-biblioteca-nazionale-centrale-conv-soppr-g-manoscript/19076