*
Alfons Becker Papst Urban II. (1088-1099) III Ideen, Institutionen und Praxis eines päpstlichen «regimen universale» Hannover, Hahnsche Buchhandlung 2012 pp. LXXXVIII-750 tavv. 3 (Monumenta Germaniae Historica. Schriften 19, 3)
Abstract
Der nun posthum erschienene dritte Band rundet die Monographie des A. zum Leben und Wirken des Odo von Châtillon, des späteren Papstes Urban II. ab: Band 1:
Papst Urban II. (1088-1099) I
Herkunft und die kirchliche Laufbahn. Der Papst und die lateinischen Christenheit Stuttgart 1964 (zugleich Habilitationsschrift an der Universität Saarbrücken aus dem Jahr 1961); Band 2:
Papst Urban II. (1088-1099) II
Der Papst, die griechische Christenheit und der Kreuzzug Stuttgart 1988 (cfr. hierfür MEL XVIII 3496). Nach einem Geleitwort von R. Schieffer, einem Vorwort des A., das sich auf alle drei Bände bezieht, und den Verzeichnissen des Inhalts, der Abkürzungen, der Siglen, der Quellen und der Literatur gliedert sich der Band in folgende Abschnitte: «Papstidee und Amtsauffassung», «Papst und römische Zentralorgane», «Papsttum und Episkopat», «Papst, Mönche, Kanoniker und neue religiöse Bewegungen» sowie «Papst und Laienwelt». Hierin beschäftigt sich der A. in erster Linie anhand der Papstschreiben und -urkunden mit der Ekklesiologie, dem Amtsverständnis und den Reformideen Papst Urbans II. Zunächst wird ein Überblick über das theologische und kanonistische Umfeld in Form von Beratern und engen Freunden des Papstes gewährt; namentlich finden u.a. Kardinal Deusdedit, Anselm von Canterbury, Bruno von Köln (Gründer des Kartäuserordens), Bruno von Segni, Ivo von Chartres, Gottfried von Vendôme, Wimund (Guitmund) von Aversa, Bonizo von Sutri, Gebhard III. von Konstanz, Bernold von Konstanz, Hugo von Lyon, Amat von Bordeaux, Rainer von S. Clemente (späterer Papst Paschalis II.) und Johannes von Gaeta (späterer Gelasius II.) Erwähnung. Ausgehend von der Wahl des Papstnamens und des petrinisch orientierten Glaubensbekenntnisses arbeitet der A. das ekklesiologische Grundkonzept Urbans im Lichte der
libertas Romana , der päpstlichen Entscheidungsautorität, des Apostolischen Stuhles, des Papstprimats und der katholischen Christenheit heraus. Im folgenden Abschnitt wird im Besonderen auf das Verhältnis Urbans zu den Kardinälen und den Angehörigen der Kurie eingegangen (mit Blick auf den sich formierenden Widerstand seit der Einsetzung des Gegenpapstes Wibert von Ravenna 1084 als Clemens III.), wobei auch die Organisation und Verwaltung des Kirchenpatrimoniums, die Einsetzung von Legationen (u.a. der apostolischen Legation für die sizilische Herrschaft des Grafen Roger I. von Sizilien) sowie die Einberufung und Abhaltung von Konzilien in der Amtszeit Urbans (Melfi 1089, Benevent 1091, Troia 1093, Ravenna 1095, Clermont 1095, Tours 1096, Nîmes 1096, Roma I 1097, Bari 1098 und Roma II 1099) beleuchtet werden. Als Nächstes nimmt der Vf. die Beziehung Urbans zu seinen (Erz-) Bischöfen und sein kirchenrechtliches und ekklesiologisches Verständnis des Episkopats unter die Lupe. U.a. vor dem Hintergrund der Begriffe
ordo ,
officium und
ius sowie der Reformideen Urbans zeigt der A. auf, wie jener versuchte, seine Bischöfe enger an sich zu binden (so z.B. durch Ablegung eines Amtseides) bzw. kirchenverwaltungstechnische oder -organisatorische Maßnahmen und Regelungen (wie z.B. Bistumsneugründungen oder -aufhebungen oder -neugliederungen) lediglich durch den Papst durchführen zu lassen, soweit möglich im Einvernehmen mit seinem Episkopat. Besonders hervorgehoben wird hierbei das von Urban propagierte Verbot der Laieninvestitur und des Lehnseides. In der Folge wird das Verhältnis Urbans zum Mönch- und Kanonikertum sowie anderen neuen religiösen Bewegungen untersucht. Neben der Förderung der klassischen benediktinischen Mönchtums und den Privilegien und Rechtsentscheidungen zugunsten der Regularkanoniker stehen insb. die Beziehungen und die Einstellung Urbans zu Bruno von Köln und dessen Kartäuserordens sowie Robert von Molesme und dessen Zisterzienserorden im Mittelpunkt der Erörterung, wobei auch das Auftreten des Wandereremiten Robert von Arbrissel, der ersten Antoniter und der religiösen süddeutschen Laienbewegung berücksichtigt werden. Schließlich befasst sich der A. noch mit dem Verhältnis und der nicht ganz konfliktfreien Beziehung Urbans zur Laienwelt, was insb. an der gesellschaftlichen Ständegliederung Urbans und seiner Laiengesetzgebung festgemacht wird. Hierbei werden kirchenrechtliche Entscheidungen (zur Unauflöslichkeit der Ehe, zur Verwandtschaftsehe, zum Erb- und Prozessrecht und zur Seelsorge) ebenso erwähnt wie Urbans Lehenspolitik und seine Kontakte und Beziehungen zu den Kaiser und Könige sowie dem Adel. Ein umfangreiches Schlusswort, zwei Anhänge («Beobachtungen zum Papstzeremoniell» und «Papsturkunden und Papstregister» mit einer Auflistung von neuen Texten und mit Nachweisen von Spuren zu Urbans verlorenem Register in neuerer Forschungsliteratur, in historiographischen Quellen wie
De viris illustribus Casinensis coenobii - oder
Chronica monasterii Casinensis - des Petrus Diaconus, in Konzilsakten und der
Collectio Britannica ), Corrigenda zu den ersten beiden Bänden, Tafeln und ein Namenregister runden die Monographie ab. (Michael Bachmann)
Riduci
Argomenti e indici Urbanus II papa n. 1035 ca., m. 29-7-1099 Amatus Elleronensis episcopus sedit 1073-1101, m. 22-5-1101 Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 Bari (1098), Concili e sinodi Benedettini Benevento (1091), Concili e sinodi Bernoldus Constantiensis n. 1050 ca., m. 16-9-1100 Bonizo Sutrinus episcopus n. 1045 ca., m. 1090/1095 Bruno Carthusianorum institutor n. 1030 ca., m. 6-10-1101 Bruno Signinus episcopus n. 1045/1049, m. 18-7-1123 Canonici regolari Canonici regolari di Sant'Antonio di Vienne Cardinalato, Storia del papato Certosini Cisterciensi Clemens III antipapa n. 1020/1030, m. 8-9-1100 Clermont-Ferrand (1095), Concili e sinodi Collectio Britannica Curia romana, Storia del papato Deusdedit cardinalis presbyter v. 1078 ca., m. 2-3-1098/1099 Gaufridus Vindocinensis abbas n. 1070 ca, m. 26-3-1132 Gelasius II papa sedit 1118-1119 Guitmundus Aversanus episcopus v. 1077, m. 1094/1095 Hugo Diensis episcopus n. 1030 ca., m. 7-10-1106 Ius canonicum Ivo Carnotensis episcopus v. 1091, m. 1116 Melfi (Potenza) (1089), Concili e sinodi Nîmes (1096), Concili e sinodi Papato e impero, Storia del papato Papato e regni, Storia del papato Papato e vescovi, Storia del papato Paschalis II papa sedit 1099, m. 21-1-1118 Ravenna (1095), Concili e sinodi Robertus de Arbrissello n. 1045 ca., m. 25-2-1116 Robertus Molismensis abbas n. 1028 ca., m. 29-4-1111 Roma (1097), Concili e sinodi Roma (1099), Concili e sinodi Storia delle chiese cattedrali e locali Tours (1096), Concili e sinodi Troia (Foggia) (1093), Concili e sinodi Petrus Diaconus, Casinensis monachus n. 1107/1110, m. 1159/1164 ,
Chronica monasterii Casinensis Petrus Diaconus, Casinensis monachus n. 1107/1110, m. 1159/1164 ,
Liber illustrium virorum archisterii Casinensis (Incipit prologus Petri diaconi in libro illustrium virorum archisterii Casinensis Coactus assiduis tuis imperiis, Pandulfe presul venerande, arduam difficillimamque rem apicibus exarare sum orsus Benedictus monachorum institutor, vir egregius ac post Apostolos singularis, provincie Bursie)
Luoghi: Bari Benevento Clermont-Ferrand Germania Melfi (Potenza) Nîmes Ravenna Roma Sicilia Tours Troia (Foggia)
Scheda N: 34 - 4097
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-papst-urban-ii-(1088-1099)-iii-ideen-institutione/634670
Sabrina Blank «. electio uero eorum diuino iudicio est reseruata»: Nichtjudizierbarkeit und Papstwahlen in den Kanonessammlungen des 11. und 12. Jahrhunderts in L'universalità del papato medievale (sec. VI-XIII). Nuove prospettive di ricerca cur. Sabrina Blank - Caterina Cappuccio , Milano, Vita e Pensiero 2022 (Ricerche. Storia. Ordines. Studi su istituzioni e società nel medioevo europeo 3) pp. 288, 17-30
Abstract
L'A. ripercorre l'evoluzione dell'elezione papale tra la decisione del
Decretum in electione papae del 1059 e il canone
Licet de evitanda del 1179, soprattutto con riferimento alle collezioni canoniche. La raccolta di 74 titoli descrive al meglio la decisione del sinodo romano del 499 in termini di elezione papale. Le collezioni di canoni di Anselmo II di Lucca e del cardinale presbitero Deusdedit adattarono le disposizioni del decreto di elezione papale alle circostanze dell'epoca, permettendo ai cardinali di tutti gli ordini uguale diritto di scegliere il candidato al trono di Pietro. Solo Deusdedit ritenne che il corpo elettorale fosse definito più chiaramente, alla luce della disposizione del sinodo lateranense del 769, secondo cui (soltanto) uno dei cardinali diaconi o presbiteri doveva essere eletto papa. Il
Decretum Gratiani chiarì che l'elezione papale autorizzava l'eletto a rivendicare il principio della non giudicabilità papale già dopo l'
electio . (Agostino Paravicini Bagliani)
Riduci
Argomenti e indici Ius canonicum Alexander III papa n. 1100/1105, m. 30-8-1181 Cardinalato, Storia del papato Collectio LXXIV titulorum Roma (499), Concili e sinodi Roma (769), Concili e sinodi Roma. Lateranense (1059), Concili e sinodi Roma. Lateranense III (1179), Concili e sinodi Storia del papato Anselmus II Lucensis episcopus n. 1035 ca., m. 18-3-1086 ,
Collectionis canonum libri XIII Deusdedit cardinalis presbyter v. 1078 ca., m. 2-3-1098/1099 ,
Collectio canonum Gratianus n. saec. XI ex., m. ante 1159 ,
Decretum
Scheda N: 44 - 5564
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-.-electio-uero-eorum-diuino-iudicio-est-reseruata/804272
*
Uta-Renate Blumenthal An Episcopal Handbook from Twelfth-Century Southern Italy: Codex Rome, Bibl. Vallicelliana F. 54/III in Studia in honorem eminentissimi cardinalis Alphonsi M. Stickler cur. Rosalius Iosephus Castillo Lara , Roma, Libreria Ateneo Salesiano (LAS) 1992 (Pontificia Studiorum Universitas Salesiana, Facultas iuris canonici. Studia et textus historiae iuris canonici 7) pp. XXVII-628, 13-24
Abstract
The A. examines the sources used by a twelfth-century private collection of canonical texts reflecting the practical diocesan concerns of a bishop or episcopal administrator, preserved in the third part of Rome, Biblioteca Vallicelliana, F. 54/III (the article includes a physical description of the manuscript). The principal sources identified are Burchard of Worms'
Decretum , the collection of Cardinal Deusdedit, and the
Tripartita of Ivo of Chartres. (Rosalind Love)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 14 - 5034
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-an-episcopal-handbook-from-twelfth-century-southe/56906
Uta-Renate Blumenthal Bemerkungen zum Register Papst Paschalis' II. QFIAB 66 (1986) 1-19
Abstract
Il registro di Pasquale II, redatto sotto il controllo del segretario pontificio Giovanni di Gaeta, poi papa col nome di Gelasio II, è andato perduto, ma è possibile individuarne a grandi linee la struttura grazie ad alcune citazioni rimasteci. Esso era diviso in 19 libri, uno per ciascun anno di pontificato; parte di questo materiale è stato ripreso e utilizzato nella collezione canonica di Deusdedit, parte nel
Liber censuum e parte si ritrova, insieme ai
Digesta pauperis scholaris di Albino, nel codice Vaticano Ottoboniano lat. 3057. È possibile così ricostruire che il registro conteneva, oltre alle lettere, anche giuramenti, contratti, liste di proprietà e annotazioni di vario tipo. L'A. si sofferma poi sul testo contenuto nel codice Vaticano lat. 1984, intitolato
Registrum Pascalis papae secundi ; non si tratterebbe di un secondo registro, bensì di un estratto di quello già esistente per la parte relativa alla prigionia del pontefice. Infine si ricostruiscono le fasi del passaggio di parte del
Registrum al Vat. Ott. lat. 3057.
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 9 - 1497; R - M
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-bemerkungen-zum-register-papst-paschalis-ii-/34014
*
Uta-Renate Blumenthal Fälschungen bei Kanonisten der Kirchenreform des 11. Jahrhunderts in Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica (München, 16.-19. September 1986) Hannover, Hahnsche Buchhandlung 1988 (Monumenta Germaniae Historica. Schriften 33, 1-5) pp. 780, 748, 726, 724, 752, II 241-62
Abstract
L'A. si concentra soprattutto sulla raccolta canonistica e sul
Libellus contra invasores et symoniacos di Deusdedit, proponendo un'ipotesi di lavoro finalizzata ad individuare le ragioni concettuali delle falsificazioni nella raccolta di Deusdedit, con particolare attenzione al rapporto
Petrus /
Paulus (ossia Papa/clero). Si accenna anche ad Anselmo di Lucca e al
Decretum di Ivo di Chartres (Stefania Bertini)
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 11 - 4216; 12 - 4086
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-fälschungen-bei-kanonisten-der-kirchenreform-des-/101139
Uta-Renate Blumenthal History and Tradition in Eleventh-Century Rome CHR 79 (1993) 185-96
Abstract
Der Verf. untersucht das Kirchenbild Deusdedits anhand seiner Kanonessammlung: er trete für eine Beteiligung der unteren Kardinalsränge an der Kirchenregierung ein
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 16 - 5291; 17 - 1031
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-history-and-tradition-in-eleventh-century-rome/251055
Uta-Renate Blumenthal Reflections on the Influence of the «Collectio canonum» of Cardinal Deusdedit in Mélanges en l'honneur d'Anne Lefebvre-Teillard cur. Bernard d' Alteroche - Florence Demoulin-Auzary - Olivier Descamps - Franck Roumy , Paris, Ed. Panthéon-Assas 2009 pp. 1069, 135-47Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 33 - 1131
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-reflections-on-the-influence-of-the-collectio-can/611928
*
Uta-Renate Blumenthal Rom in der Kanonistik in Rom im hohen Mittelalter. Studien zu den Romvorstellungen und zur Rompolitik vom 10. bis zum 12. Jahrhundert. Reinhard Elze zur Vollendung seines siebzigsten Lebensjahres gewidmet cur. Bernhard Schimmelpfennig - Ludwig Schmugge , Sigmaringen, J. Thorbecke 1992 pp. XIII-186, 29-45
Abstract
Nel pensiero dei riformatori del sec. XI, l'A. individua una terza corrente, oltre alle due segnalate da J.J. Ryan e rappresentate da Umberto di Silva Candida e da Pier Damiani. La fonte principale per la comprensione di questa è la raccolta di canoni del cardinale Deusdedit. Analizzando gli atteggiamenti di quest'ultimo nei confronti dei concili e il suo concetto di
sancta Romana ecclesia , l'A. propone di riconoscere in lui uno dei primi rappresentanti del conciliarismo. (Anna Maria Giannella)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 14 - 4971
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-rom-in-der-kanonistik/58827
*
Martin Brett Editing the Canon-Law Collections between Burchard and Gratian in Proceedings of the Twelfth International Congress of Medieval Canon Law. Washington, D.C. 1-7 August 2004 cur. Uta-Renate Blumenthal - Kenneth Pennington - Atria A. Larson , Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana 2008 (Monumenta iuris canonici. Series C. Subsidia 13) pp. VII-1135, 89-108
Abstract
Discussione intorno alla storia delle pubblicazioni delle collezioni canoniche compilate tra il 1020 e il 1140. Si segnalano le difficoltà degli editori che si occupano del genere facendo riferimento alle pubblicazioni della collezione del cardinale Deusdedit (V. Wolf
Die Kanonessammlung des Kardinals Deusdedit Paderbon 1905), della collezione dei Settantaquattro titoli (J.T. Gilchrist
Diversorum patrum sententie sive Collectio in LXXIV titulos digesta Città del Vaticano 1973), della collezione di Bonizone da Sutri (E. Perels
Bonizonis Liber de vita christiana Berlin 1930), di quella di Anselmo da Lucca (F. Thaner
Anselmi episcopi Lucensis Collectio canonum una cum collectione minore Innsbruck 1906-1915), della collezione in 5 libri (M. Fornasari
Collectio canonum in V libris Turnhout 1970), della collezione in 183 titoli (G. Motta
Liber canonum diversorum sanctorum patrum sive Collectio in CLXXXIII titulos digesta Città del Vaticano 1988; cfr. MEL XIV 5046) e di quella di Policarpo (U. Horst
Die Kanonessammlung Polycarpus des Gregor von S. Grisogono München 1980; cfr. MEL VII 775). (Maddalena Betti)
Riduci
Argomenti e indici Ius canonicum Collectio CLXXXIII titulorum Collectio LXXIV titulorum Collectio V librorum (Vat. lat. 1339 et caetera) Anselmus II Lucensis episcopus n. 1035 ca., m. 18-3-1086 ,
Collectionis canonum libri XIII Bonizo Sutrinus episcopus n. 1045 ca., m. 1090/1095 ,
Liber de vita christiana Deusdedit cardinalis presbyter v. 1078 ca., m. 2-3-1098/1099 ,
Collectio canonum Gregorius Sancti Grisogoni cardinalis presbyter n. 1080 ca., m. 30-11-1113 ,
Collectio canonum Polycarpus [1540 canones in libros VIII, cum epistola nuncupatoria ad Didacum Sancti Iacobi ecclesiae episcopum, scilicet Diego Gelmirez Compostellanum, a. 1104-1106 et a. 1111-1113]
Manoscritti
Scheda N: 31 - 6933
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-editing-the-canon-law-collections-between-burchar/576192