Im Anschluss an die
Echternacher Handschriften bis zum Jahre 1628 (Wiesbaden 2009; cfr. hierzu MEL XXXV 11994) widmet sich der vorliegende, zweite Reihenband («Die Handschriften des Großherzogtums Luxemburg») den Orvaler Textzeugen. Neben einer Bibliographie der Quellen und Literatur und Verzeichnissen der in Teil 1 erwähnten Textzeugen sowie der Abbildungen besteht der erste Teilband aus der Einleitung und vier Anhängen. Hierin werden die Anfänge und die Geschichte des Klosters Orval sowie dessen Skriptorium und Bibliothek in den verschiedenen Jahrhunderten bis zur Säkularisierung detailliert nachgezeichnet. Die Entwicklung des manchmal wechselvollen Bibliotheks- und Archivsbestandes wird ebenso beleuchtet wie die Bedeutung der Kantoren bzw. Bibliothekaren und Gelehrten. Nicht außer Acht werden hierbei auch die Bibliotheksbeschreibungen und -kataloge wie Orval A (Paris, BNF, lat. 14615; Bibl. Arsenal, 4630), B (Luxembourg, Archives nationales, B-70-775; Institut grand-ducal, Section historique, Abt. 15 Ms 567) und C (Luxembourg, Institut grand-ducal, Section historique, Abt. 15 Ms 213) gelassen. Danach befasst sich der Bearb. mit inhaltlichen Besonderheiten der Orvaler Handschriften. In vier Anhängen wird die Einleitung mit einer Signaturen- und Nummernkonkordanz, einer Liste der unauffindbaren Textzeugen aus Orval, einer Übersicht der nach 1628 entstandenen Handschriften sowie einem Verzeichnis der Drucke ergänzt. Auf folgende mittelalterliche bzw. frühneuzeitlichen Kodizes ist hier besonders hinzuweisen: BNL, Ms 13 (2. H. 13. Jh.):
Ordo iudiciorum «Scientiam omnes» des Gualterus,
Summa aurea des Guilelmus de Drogeda; 14 (Paris [?]; 4. V. 13. Jh.):
Sermones de sanctis des Guibertus Tornacensis; 22 (Champagne-Reichenau-Mittelrhein, Orval; 1. Dr. 12. Jh., 1. H. 12. Jh., 2. H. 12. Jh., 3. Dr. 12. Jh., 4. V. 12. Jh., M. 13. Jh.): 7-teilige Sammelhs. insb. mit Schriften des Bernardus Claraevallensis (
De gradibus humilitatis et superbiae, Liber de gratia et libero arbitrio), sowie komputistischen Texten und der
Historia apostolica des Arator Diaconus; 23 (1. V. 14. Jh.):
Summa de casibus des Monaldus de Iustinopoli; 25 (2. V. 13. Jh., 1. H. 13. Jh.):
Sermones des Stephanus Tornacensis,
Materiae praedicabiles; 26 (12./13. Jh.):
Flores rhetorici (überwiegend mit Briefen des Ivo Carnotensis); 27 (Champagne, Champagne-Lotharingien; 1. H. 12. Jh., 12./13. Jh.):
Epistolae et rhythmi des Guido de Bazochiis,
Allegoriae biblicae de horto deliciarium, de arbore et de avibus ad hanc arborem pertinentibus (ep. 37) des Guido de Bazochiis (?); 29 (2. H. 11. Jh.):
Capitula Angilramni des Ps.-Hadrianus II. papa,
Collectio 50 canonum,
De synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis des Regino Prumensis; 30 (Champagne; M. 12. Jh., 12./13. Jh., 1. H. 13. Jh.):
Institutiones grammaticae des Priscianus Caesariensis,
Glossae super Genesim,
Decretales [
Collectio Aureaevallensis],
Speculum medicinae Asclepii; 31 (12./13. Jh.):
Distinctiones «Angelus» des Ps.-Hrabanus Maurus (= Garnerius de Rupeforti ?); 32 (2. H. 12. Jh.):
Sententiae,
Parabolae und
Sermones des Bernardus Claraevallensis; 33 (13./14. Jh.):
Legenda aurea des Iacobus de Voragine; 35 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Liber Quare; 42 (2. H. 12. Jh., 12./13. Jh.):
Historia Hierosolymitana des Robertus Remensis; 46 (2. Dr. 12. Jh.):
Diadema monachorum des Smaragdus Sancti Michaelis,
Collectio sermonum des Caesarius Arelatensis; 49 (Orval; 3. V. 12. Jh., 1. Dr. 13. Jh., 2. V. 13. Jh.):
Sermones des Galfridus de Sancto Theoderico,
Sermones per annum des Bernardus Claraevallensis,
Sermones des Petrus Pictaviensis,
Panormia des Ivo Carnotensis,
Abbreviatio anonymi Policratici Iohannis Saresberiensis,
Constitutiones concilii quarti Lateranensis; 50 (Reims; 4. V. 12. Jh.):
Epistolae des Ivo Carnotensis; 56 (Champagne; 12./13. Jh.):
Expositiones in Pentateuchum,
Apologia und
Chronosgraphia des Guido de Bazochiis; 58 (1. V. 14. Jh.):
Sermones fratrum Minorum; 59 (Orval; 2. Dr. 13. Jh.):
Sermones de epistolis dominicarum des Guilelmus Peraldus,
Sermones 32 de tempore des Iohannes de Castellione (?); 60 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Libellus de arte lectoria (inc.
Omnis pars monosillaba), Schriften des Guilelmus de Altaripa (wie
Regulae mathematicae,
De sacramentis numerorum a ternario usque ad duodenarium,
Epistola ad Stephanum monachum de sacramento quadragenarii) oder des Gaufridus Altissiodorensis (wie
De sacramentis numerorum a tredenario usque ad vicenarium,
De perfectis numeris),
De quattuor modis quibus significationes numerorum aperiuntur des Theobaldus Lingonensis,
Abbreviatio anonymi Policratici Iohannis Saresberiensis; 61 (2. H. 12. Jh., 12./13. Jh.):
In Proverbia Salomonis libri 3 des Beda Venerabilis,
Sermones des Galfredus Babio; 63 (Paris [?]; 13./14. Jh.):
Sermones ad status des Guibertus Tornacensis; 64 (2. H. 12. Jh.):
Homiliae II in Canticum canticorum des Gregorius I. papa,
Commentarius in Canticum canticorum des Haimo Altissiodorensis; 65 (12./13. Jh.):
Abbreviatio anonymi Sententiarum Petri Lombardi; 66 (2. H. 12. Jh.):
Collationes des Iohannes Cassianus,
Formula vitae honestae des Martinus Bracarensis; 69 (Orval; 2. V. 13. Jh., 2. Dr. 13. Jh., M. 13. Jh., 2. H. 13. Jh.):
Legenda sancti Dominici des Petrus Ferrandi,
Alphabetum in artem sermocinandi des Petrus de Capua; 70 (nach 1222, 16./17. Jh.):
Ecclesiastica officia Cisterciensis ordinis; 72 (Orval; E. 12. Jh.):
Liber testimoniorium Veteris Testamenti ex opusculis sancti Gregorii des Paterius,
Liber testimoniorum Novi Testamenti ex opusculis sancti Gregorii des Anonymus Montis Sancti Michaelis (= Ps.-Paterius A); 73 (2. V. 13. Jh.):
Libri Iob, Tobiae, Hester, Iudith, Ruth, cum Glossa ordinaria; 74 (3. Dr. 13. Jh.):
Summa super titulis Decretalium des Godefridus de Trano; 77 (1. H. 13. Jh.):
Actus apostolorum cum Glossa ordinaria; 80 (Frankreich; 1. V. 14. Jh.):
Doctrinale cum glossa Iovis Suessionensis [= Iohannis de Claciaco ?] des Alexander de Villa Dei; 84 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.), 86 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.), 93 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Commentarii in Cantica canticorum des Thomas Cisterciensis; 85 (4. V. 13. Jh.):
Decretales des Gregorius IX. papa,
Novellae des Innocentius IV. papa; 87 (Champagne; 12./13. Jh., 1. H. 13. Jh., 13./14. Jh.):
Institutiones grammaticae des Priscianus Caesariensis,
Glossae super librum Numerorum ex dictis Patrum,
Expositio in librum Numerorum des Hrabanus Maurus,
Breviarium - Missale; 90 (E. 12. Jh.):
Missale; 91 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Tractatus de purgatorio sancti Patricii des Henricus Salteriensis,
Sententiae des Isidorus Hispalensis,
De tropis loquendi des Petrus Cantor,
Summa de arte praedicatoria des Alanus ab Insulis,
Summa de diversis des Stephanus Langton; 96 (1. Dr. 13. Jh., M. 13. Jh., 13./14. Jh.):
Aurora des Petrus Riga; 100 (Orval [?]; 2. H. 12. Jh., 1. Dr. 13. Jh., M. 13. Jh.):
Vita sancti Lamberti Leodiensis des Nicolaus sancti Lamberti Leodiensis,
Dialogus miraculorum des Caesarius Heisterbacensis,
Mysticorum expositiones sacramentorum seu Quaestiones in Vetus Testamentum des Isidorus Hispalensis; 103 (1. Dr. 13. Jh., 3. Dr. 13. Jh.):
Sententiae des Petrus Lombardus,
Lombardus metricus des Helwicus Magdeburgensis (?); 107 (4. V. 12. Jh.):
Moralia in Iob des Gregorius I. papa; 110 (Orval [?], St.-Vaast [?], Orval, Maas-Chiersgebiet [?], Nordfrankreich; 2. V. 9. Jh., 2. V. 13. Jh., 2. Dr. 13. Jh., M. 13. Jh., 2. H. 13. Jh.):
Chronica [pars I] des Freculphus Lexoviensis,
Dolopathos des Iohannes de Alta Silva,
Historia Mongalorum des Iohannes de Plano Carpini; 114 (Paris; 13./14. Jh.):
In tertium librum Sententiarum des Richardus de Mediavilla; 116 (4. V. 13. Jh.):
Apparatus in Decretum Gratiani und
Quaestiones disputatae dominicales et veneriales des Bartholomaeus Brixiensis; 117 (E. 12. Jh.):
Homiliae in Hiezechihelem des Gregorius I. papa; 122 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Analytica numerorum et rerum in theographiam des Odo Morimundensis; 125 (Orval; 1. Dr. 13. Jh., 1. H. 13. Jh.):
Biblia Latina ex vulgata editione,
Distinctiones sive Summa quae dicitur «Abel» des Petrus Cantor; 126 (Orval; 2. V. 13. Jh.):
Sermones 48 in Cantica Canticorum des Gilbertus de Hoilandia; 127 (Hildesheim, Rhein-Weser-Raum; 1. H. 15. Jh., 3. V. 15. Jh., a. 1456 [?], a. 1463):
Sermones de tempore des Peregrinus de Oppeln,
Summa poenitentiae «Poeniteas cito» glosata des Iohannes de Garlandia (?),
Praeceptorium abbreviatum des Henricus de Frimaria; 128 (E. 13. Jh.):
Summa distinctionum super auctoritatibus Sacrae Scripturae des Mauritius Hibernicus; 129 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Panormia sive Liber derivationum des Osbernus Glocestriensis; 130 (3. V. 15. Jh., a. 1467, 3. Dr. 16. Jh.):
Promptuarium de festis sanctorum intimandis diebus dominicis und
Postilla Discipuli super epistolas dominicales et de sanctis secundum sensum litteralem des Iohannes Herolt; 131 (13./14. Jh.):
De proprietatibus rerum des Bartholomaeus Anglicus,
De doctrina cordis des Gerardus Leodiensis (?)/Hugo de Sancto Caro (?); 134 (4. V. 15. Jh.):
Expositio regulae s. Benedicti des Iohannes de Turrecremata; 135 (Nordostfrankreich [?]; 2. Dr. 9. Jh., 1. H. 13. Jh.):
Expositio Libri comitis [pars I] des Smaragdus Sancti Michaelis,
Summa Duacensis «Induent sancti» in Decretum Gratiani; 142 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.): Kommentare des Petrus Cantor (
In Leviticum,
In librum Numerorum,
In Deuteronomium); 143 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.): Schriften des Hugo de Sancto Victore (wie
Didascalicon de studio legendi,
De archa Noe,
De tribus diebus,
De sapientia animae Christi,
De vanitate rerum mundanarum,
De beatae Mariae virginitate,
De sacramentis legis naturalis et scriptae dialogus,
In Salomonis ecclesiasten homiliae 19); 144 (Oberitalien; 2. Dr. 13. Jh.):
Summa decretorum des Hugutio Pisanus,
Summa «Omnis qui iuste iudicat» sive Lipsiensis in Decretum Gratiani des Rodoicus Modicipassus (?); 145 (Orval; 1. Dr. 13. Jh.):
Collectanea in epistolas Pauli des Petrus Lombardus; Grand Séminaire, TRE 6 (Orval, Huy; M. 13. Jh.):
Gesta episcoporum Leodiensium; 7 (Orval; 2. Dr. 13. Jh.):
Biblia Latina utriusque Testamenti ex vulgata editione. Register der Verfasser, Namen, Orte und Sachen sowie der Initien, Hymnen und Verse erschließen den Handschriftenkatalog. Rez. in «Analecta Bollandiana» 136 (2018) 144-6 von François Dolbeau (Handschriften: 22, 33, 69, 91, 100, 110, 127, 130, 135 e Grand Séminaire, TRE 6). (Michael Bachmann)
Riduci