*
Wanessa Asfora Nadler Apicius In the Early Medieval Manuscripts: Medieval or Roman Cookery Book? L'alimentazione nell'Alto Medioevo: pratiche, simboli, ideologie . Spoleto, 9-14 aprile 2015 Spoleto (Perugia), Fondazione Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo (CISAM) 2016 (Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo 63) pp. XV-1090, 493-513
Abstract
La tradizione manoscritta del
De re coquinaria attribuito ad Apicio consta di una serie di codici, vergati tra VIII e XVII secolo, che trasmettono il testo originale in dieci libri o la sua compilazione più breve: Firenze, Laurenziana, Pl. 73.20; Strozzi 67; Riccardiana, 662 e 141; Vat. lat. 6337, Vat. lat. 8086, Vat. lat. 6803, Urb. lat. 1145 e Urb. lat. 1146 (quest'ultimo scritto a San Martino di Tours tra l'830 e l'853, che contiene solo il testo di Apicio nella versione più lunga); Cesena, Malatestiana, Comunitativa 167.154; Paris, BNF, lat. 8209 e lat. 10318 (che conserva l'
Anthologia Latina e un gruppo di testi fra i quali si trovano gli
Excerpta di Apicio); New York, Academy of Medicine, Safe 1 (redatto a Fulda sotto Rabano Mauro, che conserva la versione più lunga del
De re coquinaria , e risulta essere stato originariamente una delle parti del codice ora conservato a Cologny, Fondation Martin Bodmer, 84); Sankt-Peterburg, Instituta Istorii Akademii Nauk, 627/1 e 627/2; Oxford, Bodl. Libr., Canon. class. lat. 168 e Add. B 110; København, KB, GKS 3553; München, BSB, Clm 756; Leiden, BU, Bur. Q.13. L'A. considera i motivi per il quale il testo ebbe grande fortuna in epoca medievale, procedendo dalla valutazione della conoscenza in ambito occidentale di un ingrediente sovente menzionato da Apicio, il
garum e/o
liquamen . Se nella
Relatio de legatione Constantinopolitana la testimonianza di Liutprando, che scopre la pietanza in Oriente, fa comprendere che si tratta di un alimento non più utilizzato nella sua terra d'origine, il
garum appare invece noto e utilizzato nel mondo occidentale dal VI al IX secolo. Esso infatti è ricordato in epoca merovingia nelle
Historiae di Gregorio di Tours, nel
De observatione ciborum di Antimo, nelle
Formulae Marculfi , in un diploma del re Chilperico II del 716 e in un decreto del 715 o del 730 del re Liutprando (
Liutprandi Langobardorum regis decretum quo statuuntur census persolvendi a Comaclensibus in sale advehendo per portus Langobardiae ). In epoca carolingia il
garum è attestato nei polittici del monastero di Bobbio (
Adbreviatio de rebus omnibus Ebobiensi monasterio penitentibus ), nel
Capitulare de villis . Nel IX secolo si ritrova in tre manoscritti di ordine medico: il Paris, BNF, lat. 11219 (testimone, fra l'altro, di testi di Isidoro di Siviglia), il Sank Gallen, Stiftsbibl., 752 (che ospita altresì testi di natura medica) e l'899 (che trasmette i
Versus Strabi de beati Blaithmac vita et fine e i
Versus di Paolo Diacono). L'attestazione della conoscenza del
garum porta l'A. a concludere che la diffusione e la persistenza del suo uso nella cultura occidentale sia in parte dovuta alla necessità e alla prescrizione (si veda la
Regula benedettina) all'interno dei monasteri di possedere conoscenze medico-dietetiche, derivanti da manuali come quello di Apicio. Si menziona infine la
Vita Karoli di Eginardo. (Chiara Santarossa)
Riduci
Argomenti e indici Apicius, Fortleben ,
De re coquinaria Anthologia Latina Blaithmacus Scotus presbyter et martyr m. 825 Capitularia regum Francorum Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 Karolus Magnus rex Medicina Anthimus medicus fl. saec. V-VI ,
De observatione ciborum Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547 ,
Regula Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Vita Karoli Magni («Vitam et conversationem et ex parte non modica»... «Gens Merovingorum, de qua Franci reges sibi creare»... ) Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. ,
Decem libri historiarum Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Capitularia Liutprandus Cremonensis episcopus n. 920 ca., m. 970/972 ,
Relatio de legatione Constantinopolitana Marculfus monachus fl. saec. VII/VIII ,
Formulae Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Carmina Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Versus de beati Blaithmaic vita et fine (Si tantam meruere suo pro carmine famam... Regali de stirpe satus summumque decorem... )
Luoghi: Bobbio (Piacenza) Fulda Tours
Manoscritti
Cesena (Forlì-Cesena), Biblioteca Comunale Malatestiana, Comunitativa 167.154 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Urb. lat. 1145 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Urb. lat. 1146 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 6803 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 8086 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 6337 Cologny (Genève/Genf), Bibliotheca Bodmeriana (Fondation Martin Bodmer), 84 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 73.20 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Strozzi 67 Firenze, Biblioteca Riccardiana, 662 Firenze, Biblioteca Riccardiana, 141 København, Kongelige Bibliotek, GKS 3553 8° Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Bur. Q 13 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 756 New York, New York Academy of Medicine, De Ricci 1 Oxford, Bodleian Library, Add. B 110 (S.C. 29626) Oxford, Bodleian Library, Canon. class. lat. 168 (S.C. 18749) Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8209 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10318 «Codex Salmasianus» Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 11219 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 899 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 752 Sankt-Peterburg, Archiv Sankt-Petersburgskogo filiala Instituta rossiiskoj istorii Rossiiskoj Akademii Nauk, 1/627 Sankt-Peterburg, Archiv Sankt-Petersburgskogo filiala Instituta rossiiskoj istorii Rossiiskoj Akademii Nauk, 2/627 Scheda N: 38 - 4557
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-apicius-in-the-early-medieval-manuscripts-medieva/698837
Bibliotheca Augustana cur. Ulrich Harsch , http://www.fh-augsburg.de/~harsch/augustana.html (ultimo accesso: 17/03/05)
)
Abstract
Il sito consta di diverse sezioni, dedicate ai testi scritti in latino, greco, ebraico e nelle lingue europee più diffuse (tedesco, inglese, francese, italiano, spagnolo, polacco, russo). Al visitatore è offerta inoltre la possibilità di accedere ad una raccolta di materiali, riguardanti la storia dell'arte (architettura, scultura, pittura), denominata «Museum virtuale». Ciascuna sezione del sito è dotata di un indice alfabetico e di uno cronologico, per facilitare la consultazione del suo contenuto; in alcuni casi è presente un ulteriore collegamento, denominato «auxiliaria», che consente all'utente di accedere ad una raccolta di risorse aggiuntive (dizionari, bibliografie ecc.). La sezione
Bibliotheca latina si articola in tre sotto-sezioni, dedicate rispettivamente all'antichità (
latinitas romana , ulteriormente suddivisa in
latinitas antiqua ,
classica e
postclassica , individuando un arco cronologico che va dal VII sec. a.C. al VI sec. d.C.) al medioevo (
latinitas mediaevalis , VII-XIV sec.) e all'età moderna e contemporanea (
latinitas nova , XV-XIX sec.). All'interno delle singole sezioni, per ciascuno degli autori trattati, è stato approntato un dossier costituito da un breve profilo biografico, una lista di opere (alcune di esse leggibili in edizione digitale), ed un apparato di riferimenti bibliografici. Nella sezione denominata latinitas postclassica, contenente testi latini del VI sec. d.C., trovano spazio autori come Boezio, Benedetto, Giustiniano, Cassiodoro, Giunilio, Gregorio di Tours, Giovanni di Biclaro e Colombano. Le opere riprodotte in edizione digitale, in essa disponibili sono: Boezio,
De institutione musica libri V ,
Tractatus theologici ,
Consolatio Philosophiae ; Benedetto da Norcia,
Regula ; Giustiniano,
Corpus iuris civilis ; Cassiodoro,
Variarum libri XII ,
Ordo generis Cassiodorum ,
Oratio pro Eutharico ,
Chronica ,
Epistolae Theodericianae variae ,
Historiae Gothorum libri XII ,
Oratio pro Vitigi et Matasunthae ,
De anima ,
Complexiones in actibus apostolorum ,
Expositio psalmorum ,
Institutiones ; Giunilio,
Institutorum regulariorum divinae legis libri II ; Gregorio di Tours,
Historiarum Francorum libri X ; Giovanni di Biclaro,
Chronicon ; Colombano,
Regula monachorum ,
De paenitentia ,
Epistolae ,
Sermones ,
Carmen navale . Nella sezione
Latinitas mediaevalis , si trovano i dossier e le edizioni digitali di: Isidoro di Siviglia,
Etymologiarum libri XX ,
Sententiarum libri III ,
De rerum natura ; Lathcen,
Lorica , Beda,
De temporibus ratione ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum ,
Vita sancti Cuthberti metrica (BHL 2020),
Vita sanctorum abbatum monasterii in Wiremutha et Gyruum (BHL 8968),
Epistola ad Albinum ,
Epistola ad Ecbertum episcopum ,
De orthographia ; Paolo Diacono,
Carmina ,
Historia Langobardorum (oltre alle
Fabulae , spurie);
Constitutum Constantini (il testo oggetto degli studi del Valla), Angilberto di Saint-Riquier,
Carmina ; Carlo Magno,
Epistola de litteris colendis ,
Capitulare de villis ,
Karoli ad Fulradum abbatem epistola ,
Testamentum ; Teodulfo d'Orléans,
Carmina LXXX ; Eginardo,
Vita Karoli (BHL 1580); Modoino,
Ecloga ad Karolum ,
Rescriptum ad Theodulfum ;
Falsaria pseudoisidoriana (una raccolta di testi che comprende le
Decretales pseudoisidoriane , i
Capitula Angilramni e la
Collectio Danieliana , nell'edizione di K.-G. Schon); Angilberto,
Versus de bella quae fuit acta Fontaneto ; Rabano Mauro,
De rerum naturis libri XXII ,
Carmina ; Nitardo,
Historiarum libri IV ; Agnello,
Liber pontificalis ; Valafrido Strabone,
Visio Wettini (secondo l'ed. Traill),
Carmina ,
De cultura hortorum ,
De imagine Thetrici ; Giovanni Scoto Eriugena,
Periphyseon ,
Carmina ;
Navigatio sancti Brendani ;
Waltharius ; Viduchindo,
Rerum gestarum Saxonicarum , Rosvita,
Ascensio ,
Dulcitius ,
Abraham ,
Pafnutius ; Abbone di Fleury,
Quaestiones grammaticales ; Dudone di San Quintino,
Gesta Normannorum ducum ; Vipone,
Sequentia Paschalis ,
Versus pro obitu Chuonradi imperatoris ,
Romana superstitio ,
Gesta Chuonradi II ;
Ruodlieb ;
Regimen sanitatis Salernitanum ;
Carmina Cantabrigiensia ; Anselmo,
Monologion ,
Proslogion ,
Cur Deus homo ;
Epistola ad Urbanum papam ; Bruno di Sassonia,
De bello Saxonico ;
De arte pingendi ;
Chronicon et gesta ducum sive principum Polonorum anonymi Galli ; Teofilo,
De diversis artibus libri III ; Guglielmo di Conches,
Philosophia mundi ,
Moralium dogma philosophorum ; Pietro Lombardo,
Sententiae ; Ugo di San Vittore,
Didascalicon ;
De arrha animae ; Eloisa,
Epistolae ad Abaelardum ; Goffredo di Monmouth,
Vita Merlini ;
Concilium Romarici montium ; Giuseppe di Exeter,
Frigii Daretis Yliados libri (nell'ed. Dunkle); Ermanno Giudeo,
Opusculum de conversione sua ; Alano di Lilla,
Anticlaudianus ; Bernardo di Morlas,
De contemptu mundi ; Gioacchino da Fiore,
Liber figurarum ,
Exhortatorium Iudeorum ;
Liber de causis ; Andrea Cappellano,
De amore ; Pietro Valdo,
Symbolum Valdensium ; Giovanni di Altavilla,
Architrenius ; Saxo Grammatico,
Gesta Danorum ; Gervasio di Tilbury,
Otia imperialia (ed. Zimmermann);
Mappa mundi Ebstorfiensis (ed. Kugler-Warnke); Gregorio IX,
Epistolae ,
Decretales ; Boncompagno da Signa,
Quinque tabule salutationum ,
Tractatus virtutum ,
Notule auree ,
Palma ,
Liber de obsidione Anconae ,
Oliva ,
Cedrus ,
Mirra ,
Breviloquium ,
Isagoge ,
Liber de amicitia ,
Rota veneris ,
Boncompagnus ,
Epistola mandativa ad comites palatinos ,
Liber X tabularum ,
Corona ,
Rhetorica novissima ,
Libellus de malo senectutis et senii ,
Epistola ad Philippum ,
Prologus ad summam codicis Azzonis ; Roberto Grossatesta,
De cometis ,
De generatione stellarum ,
De sphaera ,
Super psalterium ,
De luce ,
De colore ,
Quaestio de calore solis ,
De differentiis localibus ,
De finitate motus ,
De generatione sonorum ,
De impressionibus aeris ,
De impressionibus elementorum ,
De intelligentiis ,
De iride ,
De libero arbitrio ,
De lineis angulis ,
De motu corporali ,
De motu supercaelestium ,
De natura locorum ,
De ordine emanandi ,
De potentia et actu ,
De statu causarum ,
De scientia Dei ,
De unica forma ,
De veritate propositionis ,
De veritate ,
Quod homo sit minor mundus ,
De artibus liberalibus ,
Dicta ,
Epistolae ;
Magna Charta ; Francesco d'Assisi,
Regula bullata ,
Regula non bullata ,
Epistola toti ordini missa ,
Testamentum ,
Canticum fratris solis (latine) ; Maestro Gregorio,
Narratio de mirabilibus urbis Romae , Guido Faba,
Summa de vitiis et virtutibus , Albertano da Brescia,
De amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae ,
Sermo Ianuensis ,
Ars loquendi et tacendi ,
Liber consolationis et consilii ,
Sermones quattuor ;
Carmina Burana ; Giovanni di Garlandia,
Integumenta super Ovidium metamorphoseos ,
De mensurabili musica [in questo caso sono stati confusi, anche nel dossier bibliografico, due differenti autori, entrambi conosciuti come Giovanni di Garlandia. Come si legge in Potthast, Repertorium, VI, pp. 322-3: «Iohannes de Garlandia seu Gallicus seu Primarius [...] alter est ac Iohannes de Garlandia, poëta ac grammaticus Anglicus». L'interesse per la musica è caratteristica di Giovanni di Garlandia Gallicus]; Alberto Magno,
De XV problematibus ;
Statuta communis Bugellae ; Guglielmo di Peraldo,
Summa de vitiis ,
De eruditione principum , Enrico Bracton,
De legibus et consuetudinibus Angliae , Tommaso d'Aquino,
Summa theologiae ,
Quaestiones disputatae de anima ,
De ente et essentia ; Iacopo da Varazze,
Legenda aurea ;
Liber Kalilae et Dimnae ; Geltrude di Helfta,
Legatus divinae pietatis ;
Vita Agnetis de Bohemia ; Ricoldo da Monte di Croce,
Libellus ad nationes orientales ; Dante,
De vulgari eloquentia ,
De monarchia ,
Eclogae ,
Questio de aqua et terra ,
Epistolae ;
Gesta Romanorum ; Walter Burley,
De sensibus (secondo l'ed. Gloning); Guglielmo di Ockham,
Dialogus ; Nicola di Autrecourt,
Epistolae ,
Exigit ordo esecutionis ,
Articuli condemnati ; Brigida di Svezia,
Revelationes (secondo l'ed. Bergh), Petrarca,
Familiarum rerum libri XXIV ; Nicola Oresme,
De origine, natura, iure et mutationibus monetarum ; Giovanni di Sassonia,
Historia de septem sapientibus ; Giovanni Hus,
Tractatus de ecclesia ,
Epistolae ,
Responsum ; Leonardo Bruni,
De studiis et litteris ;
Oratio in funere Iohannis Strozze ; Poggio Bracciolini,
Liber facetiarum , Niccolò Cusano,
De deo abscondito ,
Autobiographia ,
De mathematicis complementis ,
Commentatio de notione creandi ,
De apice theoriae ; Leon Battista Alberti,
De pictura ,
Naufragus ; Lorenzo Valla,
De falso credita et ementita Constantini donatione declaratio ;
Liber institutionis imperatoris Maximiliani I (ex ms. Wien, ÖNB, Ser. Nova 2617); Giovanni Gioviano Pontano,
Carmina ; Cristoforo Colombo,
Epistola de insulis nuper repertis ; Agostino Tünger,
Facetiae (ed. von Keller); Corrado Celtis,
Oratio Ingelstadiana ,
Quattuor libri amorum ,
Germania generalis ,
Libri odarum quattuor ,
Epigrammata ; Giovanni Pico della Mirandola,
Carmina ,
Oratio de hominis dignitate ,
Conclusiones sive theses DCCCC ; Iacopo Sannazaro,
De partu Virginis ,
De morte Christi ; Erasmo,
Adagia ,
Laus stultitiae ,
Colloquia familiaria ,
Epistolae ,
Carmina ; Pietro Bembo,
De Aetna ; Copernico,
Commentariolus ,
Monetae cudendae ratio ,
De rivolutionibus orbium ; Tommaso Moro,
Utopia ,
Epigrammata ; Giovanni Cotta,
Carmina ; Andrea Navagerio,
Lusus , Marco Girolamo Vida,
De scacchorum ludo liber . Nella sezione
auxiliaria è presente una lista di collegamenti a risorse esterne al sito, quali la
Neulateinische Wortliste di J. Ramminger e la versione elettronica dell'
Orbis latinus di Graesse. La struttura del sito e la sua impaginazione risultano sobri ed efficaci; la maggioranza dei testi riprodotti in edizione digitale è ospitata all'interno del sito, garantendo così uniformità e coerenza; solo una parte dei collegamenti presenti punta verso risorse esterne, spesso differenti per impaginazione ed impianto generale rispetto ai materiali pubblicati sul sito. (Emiliano Degl'Innocenti)
Riduci
Argomenti e indici Repertori ed enciclopedie Actus apostolorum, Biblia sacra, FORTLEBEN Agnes de Bohemia OSCl n. ca. 1205, m. 6-3-1280/1283 Apocalypsis, Biblia sacra, FORTLEBEN Capitula Angilramni Carmen navale Carmina Burana Carmina Cantabrigiensia [83] Chronicon et gesta ducum sive principum Polonorum Anonymi Galli Concilium montis Romarici Constitutum Constantini Cuthbertus Lindisfarnensis episcopus n. 634 ca., m. 687 Decretales pseudo Isidorianae Epistolae Pauli, Biblia sacra, FORTLEBEN Karolus Magnus rex Liber de causis (Omnis causa primaria plus est influens super causatum suum... ) Liber Kalilae et Dimnae Magna carta libertatum (Iohannes Dei gracia rex Anglie, dominus Hibernie, dux Normannie... Henricus Dei gratia rex Anglie, dominus Hybernie, dux Normannie... ) Navigatio sancti Brendani (Sanctus Brendanus, filius Finlocha nepotis Alti, de genere Eogeni stagni Len regionis Mumenensium ortus fuit... Sanctus vir Brendanus magnae abstinentiae et virtutibus clarus... Sanctus Brandanus ex ea parte Hybernie que Mitunsis dicitur oriundus fuit... Sanctus Brandanus erat vir magne astinentie et virtutibus clarus, trium milium fere monacorum pater... Sanctus Brandanus in regione Numensium ortus fuit... ) Psalmi, Biblia sacra, FORTLEBEN Regimen sanitatis Salernitanum Ruodlieb Waltharius Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
Quaestiones grammaticales (Incipit epistola Abbonis in quibusdam quaestionibus perutilis. Dilectissimis in Christo Angligenis fratribus... ) Agnellus qui et Andreas Ravennas presbyter n. 800/805, m. post 846 ,
Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis (Almus apostolus et solidus princeps aliorum, / Quem sanctis monitis discipulum docuit... Gratias vobis necesse est agere Deo Patri et Filio eius simulque spiritui sancto, trinae maiestati, unicae potestati, quod me pollutis labiis reclusit... In patris natique et sancti nomine flatus! / Cum certum propter secli indicium studuissent... Poeta: fortuitu quondam venisse presbiterorum / Turba Ravennatum simul, inter quos fuit unus... ) Alanus ab Insulis n. 1125 ca., m. 1203 ca. ,
Anticlaudianus Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber consolationis et consilii, ex quo hausta est fabula de Melibeo et Prudentia Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber de amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae honestae Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber de doctrina dicendi et tacendi Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Sermones Albertus Magnus n. 1200 ca., m. 15-11-1280 ,
De quindecim problematibus contra Averroistas Andreas Capellanus fl. saec. XII ex.-XIII in. ,
De amore Andreas Naugerius n. 1483, m. 1529 ,
Lusus Angilbertus Centulensis abbas n. 750 ca., m. 18-2-814 ,
Carmina Angilbertus v. 841 ,
Rhythmus de pugna Fontanetica (Aurora cum primo mane tetra noctis dividens... ) Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Cur Deus homo Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Epistolae Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Monologion Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Proslogion Aristoteles pseudo, Fortleben ,
Liber de causis (Omnis causa primaria plus est influens super causatum suum... ) Aristoteles, Fortleben ,
Physica Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De orthographia Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Epistola ad Egbertum (Dilectissimo ac reverentissimo antisti Ecgberto Beda famulus Christi salutem. Memini te hesterno dixisse anno cum tecum aliquot diebus legendi gratia in monasterio tuo damorarer... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia abbatum (Religiosus Christi famulus Biscopus cognomento Benedictus, aspirante superna gratia, monasterium construxit in honore beatissimi apostolorum principis Petri) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Vilfridus hic magnus requiescit corpore praesul) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Vita metrica sancti Cuthberti (Domino ... Iohanni... Dici non potest, dilectissime in Christo domine... Multa suis Dominus fulgescere lumina saeclis... Alma Deo cari primo caelestis ab aevo... ) Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547 ,
Regula Bernardus Morlanensis m. 1140 ca. ,
De contemptu mundi Birgitta Suecica n. 1303 ca., m. 23-7-1373 ,
Revelationes [libri octo] Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Consolatio Philosophiae Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio musica Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Quomodo substantiae in eo, quod sint, bonae sint Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur (Quaero, an Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur... ) Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Boncompagnus Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Cedrus Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Libellus de malo senectutis et senii Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Liber de amicitia (Dum girum celi Amicitia circumiret, manum super filios hominum... Allegatio corporis. Mundanorum omnium imperatrix, Ratio, per quam reges regnant... ) Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Liber de obsidione Ancone Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Mirra Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Palma Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Rhetorica novissima Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Rota Veneris Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Tractatus virtutum Bruno Magdeburgensis clericus m. post 1082/1100 ,
Liber de bello Saxonico [a. 1082] Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Chronica Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Complexiones in Epistolas apostolorum, Actus apostolorum et Apocalypsim Iohannis (Breves apostolorum, quos nos proprie complexiones possumus appellare, summatim dicendo diversa complectuntur... Paulus, servus Christi Iesu, vocatus apostolus et cetera. Nom Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
De anima Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Institutiones Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Ordo generis Cassiodororum (Anecdoton Holderi) [fragmentum] Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Variae Christophorus Columbus n. 1451, m. 19-5-1506 ,
Epistola de insulis nuper inventis [translatio latina] Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Epistolae [5] Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Poenitentiale Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Regula monachorum Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Sermones [13] Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Epigrammatum libri Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Germania generalis Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Libri odarum quattuor [una cum Epodo] (Aurata nobis iam rediere tempora... Caesar magnificis laudibus inclitus... ) Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Oratio in gymnasio in Ingelstadio publice recitata [a. 1492] Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Quattuor libri amorum secundum quattuor latera Germaniae [a. 1502] Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
De vulgari eloquentia Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Eclogae Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Epistolae Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Monarchia Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Quaestio de aqua et terra Dudo Sancti Quintini Viromandensis decanus n. 960 ca., m. 1026 ,
De moribus et actis primorum Normanniae ducum Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Vita Karoli Magni («Vitam et conversationem et ex parte non modica»... «Gens Merovingorum, de qua Franci reges sibi creare»... ) Ekkehardus I Sangallensis monachus n. 900 ca., m. 14-1-973 ,
Waltharius (?) Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Adagia Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Carmina Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Colloquia Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Epistolae Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Epistola toti Ordini missa una cum oratione «Omnipotens aeterne Deus» (In nomine summae trinitatis et sanctae unitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen... Omnipotens, aeterne, iuste et misericors Deus, da nobis miseris propter temetipsum facere... Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Regula bullata (Honorius, episcopus, servus servorum Dei... Regula et vita Minorum Fratrum haec est, scilicet Domini nostri Iesu Christi sanctum Evangelium observare... ) Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Regula non bullata (In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Haec est vita evangelii Iesu Christi, quam frater Franciscus petiit... Regula et vita istorum fratrum haec est, scilicet vivere in obedientia, in castitate et sine proprio... ) Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Testamentum Franciscus Petrarcha n. 20-7-1304, m. 19-7-1374 ,
Rerum familiarium libri Gaufridus Monemutensis n. 1100 ca., m. 1154 ,
Vita Merlini Gertrudis in Helpede monacha n. 6-1-1256, m. 17-11-1301/1302 ,
Legatus divinae pietatis Gervasius Tilberiensis n. 1152 ca., m. 1220 ca. ,
Otia imperialia Gregorius IX papa n. 1170 ca., m. 22-8-1241 ,
Decretales (Gregorius episcopus - Rex pacificus pia miseratione disposuit... Firmiter credimus et simpliciter confitemus... ) Gregorius IX papa n. 1170 ca., m. 22-8-1241 ,
Epistolae Gregorius magister fl. saec. XII/XIII ,
De mirabilibus urbis Romae Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. ,
Decem libri historiarum Grimaldus Sangallensis abbas n. 790 ca., m. 13-6-872 ,
Waltharius (?) Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
De philosophia mundi [libri IV; a. 1120-1130] Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
Moralium dogma philosophorum (?) Guillelmus de Ockham n. 1285/1290, m. 9-4-1347 ,
Dialogus inter magistrum et discipulum de imperatorum et pontificum potestate Guillelmus de Raleigh v. 1214, m. 1-9-1250 ,
De legibus et consuetudinibus Angliae (?) Guillelmus Peraldus n. 1200 ca., m. 28-2-1271 ,
De eruditione principum [ca. 1265] (Cum pars illustris ecclesie sit cetus principum et multum ab eis dependeat vita minorum... Cum inordinatus amor potestatis terrene multum noceat iuxta illud Bernardi in libro De consideratione: Nullum tibi... ) Guillelmus Peraldus n. 1200 ca., m. 28-2-1271 ,
Summa de vitiis [ca. 1230] (Dicturi de singulis vitiis, cum opportunitas se offert, incipiemus a vitio gule, quia locus se offert... Tractatus iste continet novem partes... ) Heloissa n. 1100 ca., m.16-5-1164 ,
Epistolae ad Petrum Abaelardum [epp. 3 (nrr. II, IV, VI); a. 1133] (Domino suo, imo patri, coniugi suo, imo fratri, ancilla sua, imo filia, ipsius uxor, imo soror; Missam ad amicum pro consolatione epistolam, dilectissime Henricus de Bracton n. 1210 ca., m. 1268 ,
De legibus et consuetudinibus Angliae (?) Hermannus quondam Iudaeus n. 1107/1108, m. post 1181 ,
Opusculum de conversione sua [una cum epistola praefatoria ad quemdam Henricum dictum filium ] (Solent plerique religiosi tam viri quam femine a me sciscitari qualiter Iudaismo ad Christi gratiam conversus sim... Igitur peccator ego et indig Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Carmina Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De rerum naturis [una cum epistolis praefatoriis ad Hemmonem episcopum et Ludovicum Germanicum ] (Memor boni studii tui, sancte Pater, quod habuisti in puerili atque iuvenili aetate... Audita bona opinione vestra, quae praedicatur per totas Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Ascensio (Postquam corporeo Christus velamine tectus... ) Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Dulcitius (Passio sanctarum virginum Agapis, Chioniae et Hirenae... Diocletianus. Parentelae claritas ingenuitatis vestrumque... ) Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Pafnutius (Conversio Thaidis meretricis, quam Pafnutius heremita... (Discipuli). Cur obscurum pater vultum nec solito geris... ) Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Didascalicon de studio legendi (Duae praecipuae res sunt quibus ad scientiam instruitur... Omnium expetendorum prima est sapientia in qua perfecti... ) Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Soliloquium de arrha animae (Dilecto fratri G. caeterisque servis... Homo: Loquar secreto animae meae... ) Iacobus de Varagine n. 1228/1229, m. 13/14-07-1298 ,
Legenda aurea Iacobus Sannazarus n. 1457, m. 1530 ,
De partu Virginis [hexametri 1435] (Magne parens custosque hominum, cui ius datur uni... Virginei partus magnoque aequaeva parenti... ) Ioachim de Flore n. 1135 ca., m. 30-3-1202 ,
Liber figurarum Iohannes Biclarensis abbas n. 540 ca., m. 621 ,
Chronicon [fragmenta de annis 567-589 tantum servata] (Post Eusebium Caesariensis ecclesiae episcopum, Hieronymum toto orbe notum presbyterum nec non et Prosperum virum religiosum... ) Iohannes de Garlandia fl. 1240 ca. ,
De mensurabili musica Iohannes de Hauvilla n. 1140/1165, m. 1199/1216 ,
Architrenius Iohannes Hus n. 1371 ca., m. 6-7-1415 ,
Tractatus de ecclesia Iohannes Iovianus Pontanus n. 7-5-1422/1429, m. 1503 ,
De amore coniugali Iohannes Picus de Mirandula n. 24-2-1463, m. 17-11-1494 ,
Conclusiones sive theses DCCCC Iohannes Picus de Mirandula n. 24-2-1463, m. 17-11-1494 ,
Oratio de hominis dignitate Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Carmina Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Periphyseon Iosephus Iscanus v. 1188, m. 1210 ,
Bellum Troianum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De natura rerum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Sententiarum libri III Iunillus Africanus fl. saec. VI med. ,
Instituta regularia divinae legis Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Codex Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Digesta Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Institutiones (Iustitia est constans et perpetua voluntas... Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam... ) Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Novellae Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Capitularia Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Epistolae Lathcen m. 662/665 ,
Lorica Laurentius Valla n. 1407, m. 1-8-1457 ,
De falso credita et ementita Constantini donatione Leo Baptista Albertus n. 18-2-1404, m. 19/25-4-1472 ,
De pictura Leonardus Brunus n. 1370 ca., m. 9-3-1444 ,
De studiis et litteris tractatulus ad Baptistam Malatestam Leonardus Brunus n. 1370 ca., m. 9-3-1444 ,
Oratio in funere Iohannis Strozzae Marcus Hieronymus Vida n. 1485 ca., m. 27-9-1566 ,
Scacchia ludus Moduinus v. 804, m. 840/843 ,
Eclogae Nicolaus Copernicus n. 19-2-1473, m. 24-5-1543 ,
De revolutionibus orbium caelestium libri sex Nicolaus Copernicus n. 19-2-1473, m. 24-5-1543 ,
Monetae cudendae ratio Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
Commentatio de notione creandi Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
De apice theoriae [a. 1464] (Petrus: Video te quadam profunda meditatione aliquot dies raptum adeo quod timui tibi molestior fieri... ) Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
Dialogus de Deo abscondito [a. 1445] (Et ait Gentilis: Video te devotissime prostratum et fundere amoris lacrimas non quidem falsa, sed cordiales... ) Nicolaus de Ultricuria n. 1295/1298, m. 1369 ,
Epistolae Nicolaus de Ultricuria n. 1295/1298, m. 1369 ,
Exigit ordo executionis (Satis exigit ordo executionis rectus, ne legitimatio causalis tanti propoditi lateat, premittere... Inprimis autem de rerum eternitate inquirendum... ) Nicolaus Oresme n. 1322 ca., m. 11-7-1382 ,
De moneta Nithardus n. ante 800, m. 15-5-845 ,
Historiarum libri quattuor Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Carmina Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Historia Langobardorum Petrus Bembus n. 20-5-1470, m. 18-1-1547 ,
De Aetna Poggius Bracciolinus n. 11-2-1380, m. 30-10-1459 ,
Liber facetiarum Raymundus de Pennaforti n. 1175/1185, m. 6-1-1275 ,
Collectio Decretalium Gregorii IX Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Commentarium in VIII libros Physicorum Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De colore Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De cometis (Occasione comete que nuper apparuit, applicui animum ad cogitandum aliquid de natura cometarum... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De impressionibus aeris Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De iride Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De libero arbitrio [2 recensiones] (Cum per arbitrii libertatem dignior sit homo ceteris animantibus... Quaerendum est igitur in primis de libero arbitrio an sit. Haec est enim prima quaestio... Quia, cum circa rei esse potest esse dubitatio, quaestionum prima est quaestio an sit... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De luce (Formam primam corporalem quam corporeitatem nominant lucem esse arbitror... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De motu corporali Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De motu supercelestium (Quoniam motus simplex aut est circularis aut rectus et omnis motus, sicut ostensum est in VIII Physicorum, est alicuius moti ab aliquo motore... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De ordine emendandi causatorum a Deo Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De potentia et actu Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De sphaera (Intentio nostra in hoc tractatu est describere figuram machine mundane et situm et figuras corporum eam constituentium et motus corporum superiorum et figuras circulorum suorum... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De statu causarum Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De unica forma omnium Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De veritate Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Dicta CXLVII Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Epistolae Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Quod homo sit minor mundus Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Super Psalterium Saxo Grammaticus n. 1150 ca., m. 1220 ca. ,
Gesta Danorum (Cum cetere nationes rerum suarum titulis gloriari voluptatemque ex maiorum recordatione percipere soleant... Dan igitur et Angul, a quibus Danorum coepit origo, patre Humblo procreati non solum conditores gentis nostre, verumetiam rectores fuere... ) Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 ,
Carmina Theophilus presbyter saec. XI/XII ,
Schedula diversarum artium (Theophilus, humilis presbyter, servus servorum Dei... Color qui dicitur membrana, quo pinguntur facies et nudi corpora, si componitur... ) Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
De ente et essentia Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
Quaestio disputata de anima Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
Summa theologiae Thomas Morus n. 6/7-2-1477/1479, m. 6-7-1535 ,
Utopia Valdesius n. 1130 ca., m. 1206/1207 ,
Professio fidei et propositum vitae Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Carmina Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
De cultura hortorum (Plurima tranquillitate cum sint insignia vitae... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini Widukindus Corbeiensis monachus n. 925 ca., m. post 973 ,
Rerum gestarum Saxonicarum libri tres Wipo n. ante 1000, m. post 1047 ,
Gesta Chuonradi II imperatoris
Studiosi: Bergh, Birger Dunkle, Roger Gloning, Thomas Graesse, Johann Georg Theodor Keller, Adalbert Kugler, Hartmut Ramminger, Johann Schon, Karl-Georg Traill, David A. Warnke, Martin Zimmermann, Hans
Scheda N: 26 - 13256
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/bibliotheca-augustana/478967