*
Marco D'Agostino I «corpora» patristici: aspetti grafici e tecnico-librari in Leggere i Padri tra passato e presente . Atti del Convegno internazionale di studi. Cremona, 21-22 novembre 2008 cur. Mariarosa Cortesi , Firenze, SISMEL. Edizioni del Galluzzo 2010
Abstract
L'A. lamenta la mancanza di studi dedicati agli aspetti grafici e codicologici dei manoscritti patristici copiati dagli umanisti. Si offrono dunque i risultati di uno studio preliminare condotto su un primo campione di raffronto: cinque codici greci e cinque latini (Firenze, Laurenziana, Pl. 12.19, 17.22, 17.25, 26.13, Fies. 45). Il Laur. 17.25 contiene la traduzione latina di Giorgio Trapezunzio della
Praeparatio evangelica di Eusebio di Cesarea; il Laur. 26.13 è una miscellanea con alcuni testi tradotti da Ambrogio Traversari; il Fiesolano 45 è una raccolta di traduzioni umanistiche di Padri greci, tra cui spiccano il
De providentia di Giovanni Crisostomo tradotto dal Traversari e il
De vita Mosys di Gregorio di Nissa tradotto dal Trapezunzio; il Laur. 12.19 contiene il
De civitate Dei di Agostino; infine, il Laur. 17.22 contiene le opere dello pseudo Dionigi Areopagita nella versione latina del Traversari, la traduzione di Girolamo del
De Spiritu Sancto di Didimo Alessandrino e le due orazioni di Atanasio
Contra gentiles e
De incarnatione Verbi sempre nella traduzione del Traversari. La struttura materiale dei codici latini, analizzati nel loro complesso, risulta più omogenea rispetto a quella dei cinque codici greci, che presentano pure una confezione meno raffinata. (Laura Rossi)
Riduci
Argomenti e indici Codicologia Patres, Fortleben Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
Ad Stagirium de providentia Dei [opus Iohannis Chrysostomi ; translatio ex graeco ; ca. 1420; epistola nuncupatoria interpretis ad Petrum principem Lusitaniae anno 1428] (Sunt quidem plurima, quae in te laudari merito possint, princeps inclyte Oportuerat quidem, o mihi amantissime omnium Stagiri) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
Adversus gentiles orationes duae (Oratio contra gentes; Oratio de incarnatione Verbi) [opus Athanasii Alexandrini ep .; translatio ex graeco ; post 1426] (Libellos duos sancti Athanasi nobilissimi Alexandrini ecclesiae praesulis... Verae ac divinae religionis pietatisque cognitio, non tam humano... Satis quidem in his quae praemisimus de esecrabili errore et superstitione... ) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
De caelesti hierarchia [opus Dionysii Areopagitae pseudo ; translatio ex graeco ; a . 1432-1437] (Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
De divinis nominibus [opus Dionysii Areopagitae pseudo ; translatio ex graeco ; a . 1432-1437] (Nunc iam vir Dei post theologicarum hypotyposeon librum ad explicanda pro viribus divina nomina) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
De ecclesiastica hierarchia [opus Dionysii Areopagitae pseudo ; translatio ex graeco ; a . 1430-1431] (Sacerdoti quidem nostri functionem, santissime fili Thimothee, augustioris esse ac divine) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
De mystica theologia [opus Dionysii Areopagitae pseudo ; translatio ex graeco ; a . 1432-1437] (Trinitas supersubstantiale deitade ac bonitate superior) Ambrosius Traversarius n. 16-9-1386, m. 21-10-1439 ,
Epistolae [opus Dionysii Areopagitae pseudo; translatio ex graeco; a. 1432-1437] (Tenebrae luce vanescunt) Athanasius Alexandrinus episcopus n. ca. 295-299, m. 2-5-373, Fortleben ,
Oratio contra gentes Athanasius Alexandrinus episcopus n. ca. 295-299, m. 2-5-373, Fortleben ,
Oratio de incarnatione Verbi Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De civitate Dei Didymus Alexandrinus m. ca. 398, Fortleben ,
De Spiritu Sancto [versio latina Hieronymi] (Omnibus quidem quae divina sunt cum reverentia et vehementi cura oportet intendere... ) Dionysius pseudo Areopagita saec. V-VI ,
De caelesti hierarchia Dionysius pseudo Areopagita saec. V-VI ,
De divinis nominibus Dionysius pseudo Areopagita saec. V-VI ,
De ecclesiastica hierarchia Dionysius pseudo Areopagita saec. V-VI ,
De mystica theologia Dionysius pseudo Areopagita saec. V-VI ,
Epistolae Eusebius Caesariensis, Fortleben ,
Praeparatio evangelica Georgius Trapezuntius n. 3-4-1395, m. 1472/1473 ,
De evangelica praeparatione [opus Eusebii Caesariensis; translatio ex graeco ] (Cum quod sit christianismus) Georgius Trapezuntius n. 3-4-1395, m. 1472/1473 ,
De vita Moysis [opus Gregorii Nysseni; translatio ex graeco ] (Quemadmodum qui certamen equorum non sine magna delectatione... ) Gregorius Nyssenus, Fortleben ,
De vita Moysis Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
De Spiritu Sancto [opus Didymi Alexandrini; translatio ex graeco] Iohannes Chrysostomus, Fortleben ,
Ad eos qui scandalizati sunt Manoscritti
Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Fies. 45 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 12.19 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 26.13 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 17.22 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 17.25
Leggi saggio
Scheda N: 33 - 12099
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-i-corpora-patristici-aspetti-grafici-e-tecnico-li/602589
José Carlos Martín Iglesias Las fuentes del «De fide catholica contra ivdaeos» (cpl 1198) de Isidoro de Sevilla Helmántica 73 (2022) 9-113
Abstract
Se trata de un catálogo de fuentes del
De fide catholica contra Iudaeos de Isidoro de Sevilla, en su mayoría desconocidas hasta ahora. En total se citan: Eusebio de Cesarea
Historia ecclesiastica (en la traducción latina de Rufino de Aquilea); Orígenes
Homiliae in Ieremiam ,
Commentarii in epistolam Pauli ad Romanos ,
Homiliae XII in Exodum ,
Homiliae in Genesim ,
Homiliae XVI in Leviticum y
De principiis (
Periarchon ) (en las traducciones de Jerónimo y Rufino); Dídimo de Alejandría
Liber de Spiritu Sancto (en la traducción latina de Jerónimo); Juvenco
Evangeliorum libri IV ; pseudo Tertuliano
Carmen adversus Marcionem ; Prudencio
Cathemerinon liber ; Jerónimo de Estridón
Commentarii in Isaiam ,
Commentarii in Ieremiam ,
Commentarii in Zachariam ,
Commentarii in Ezechielem ,
Tractatus LIX in Psalmos ,
Commentarii in Osee ,
Commentarii in Habacuc ,
Commentarii in Danielem ,
Commentarii in Malachiam ,
Commentarii in Amos ,
Commentarii in Sophoniam ,
Commentarii in Aggaeum ,
Commentarii in Ioel ,
Commentarii in Ecclesiasten ,
Commentarii in Ionam ,
Commentarii in Nahum ,
Commentarii in Evangelium Matthaei ,
Tractatus in Marci Evangelium ,
Adversus Helvidium de Mariae virginitate perpetua ,
epistolae 64 y 129; Agustín de Hipona
Enarrationes in Psalmos ,
De civitate Dei ,
Tractatus in Iohannis Evangelium ,
Contra Faustum Manichaeum ,
De spiritu et littera ,
Tractatus in Iohannis epistolam ad Parthos ,
Contra Iulianum opus imperfectum ,
De Genesi ad litteram ,
Ad catholicos de secta Donatistarum ,
De sancta virginitate ,
Adversus Iudaeos ,
Contra sermonem Arianorum ,
De divinatione daemonum ,
Contra Maximinum ,
Quaestiones in Heptateuchum ,
De trinitate ,
epistolae 140 y 164,
Contra Cresconium y
sermo 363A (este último de autoría agustiniana discutida); pseudo Agustín
Opus contra Varimadum Arianum ; Cipriano de Cartago; Fírmico Materno
Consultationes Zacchei et Apollonii ; Tertuliano (?)
Adversus Iudaeos ; Rufino de Aquilea
Commentarius in symbolum apostolorum y
De benedictionibus patriarcharum ; Gregorio de Elvira
Tractatus Origenis de libris Sacrarum Scripturarum y
De fide orthodoxa contra Arianos ; Gregorio Magno
Moralia in Iob y
Homiliae in Evangelia ; Fausto de Riez
De Spiritu Sancto ; Hilario de Poitiers
Tractatus super Psalmos ; Novaciano
De trinitate ; pseudo Eusebio de Vercelli
De trinitate ; Evagrio
Altercatio legis inter Simonem Iudaeum et Theophilum christianum ; Casiodoro
Expositio Psalmorum ; Cromacio de Aquilea
Tractatus LXI in Evangelium Matthei ; Fulgencio de Ruspe
De fide ad Petrum y
Epistola 17; Quodvultdeo
Liber promissionum et praedictionibus Dei y
serm . 10 y 4 (
Adversus quinque haereses ;
Contra Iudaeos, paganos et Arianos ; Ambrosio de Milán
Expositio Evangelii secundum Lucam ,
De apologia prophetae David ,
De patriarchis ,
De fide y
De institutione virginis ; Justo de Urgel
Explanatio in Cantica canticorum ; Cesáreo de Arles
sermo 118; pseudo Juan Crisóstomo
Opus imperfectum in Matthaeum ; Lactancio
Divinae institutiones ; Fortunaciano de Aquilea
Commentarii in Evangelia ; Pelagio
Expositiones XIII epistolarum Pauli ; Felipe presbítero
Commentarii in Iob ; Ambrosiáster
Commentarius in Pauli epistolam ad Romanos y
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti ; Casiano
De incarnatione Domini contra Nestorium ; Vigilio de Tapso
Contra Arrianos, Sabellianos, Fotinianos dialogus ; Sedulio
Opus Paschale ; Gaudencio de Brescia
Tractatus XXI ; pseudo Agustín de Hipona
Dialogus quaestionum ; Alcimo Avito
epistola 27; Orosio
Historiae adversus paganos . El artículo incluye también unas páginas iniciales donde se discute la datación de la obra.
Riduci
Argomenti e indici Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De fide catholica contra Iudaeos [ad Florentinam sororem suam libri duo] (Iudaei nefaria incredulitate Christum Dei filium abnegantes... ) Carmen adversus Marcionem (Impietas profunda mali, mens invida vitae, seductos homines spe postquam cepit inani) Cyprianus Carthaginiensis, Fortleben Dialogus quaestionum LXV Orosii percontantis et Augustini respondentis (Licet multi et probatissimi viri diverso quidem stilo... Licet multi et probatissimi viri diverso quidem stilo, sed non diversa fide paene innumerabilia opuscula ediderunt... ) Opus imperfectum in Matthaeum Ambrosiaster, Fortleben ,
Commentarium in XIII epistolas Paulinas Ambrosiaster, Fortleben ,
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
De apologia prophetae David Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
De fide (Gratianum ob ardorem discendae fidei... Regina Austri venit audire sapientiam Salomonis... ) Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
De institutione virginis Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
De patriarchis Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
Expositio Evangelii secundum Lucam Augustinus Aurelius pseudo, Fortleben ,
Contra Varimadum Arianum (Dudum, dilectissimi fratres, in Neapoli... ) Augustinus Aurelius pseudo, Fortleben ,
Dialogus quaestionum LXV Orosii percontantis et Augustini respondentis (Licet multi et probatissimi viri diverso quidem stilo, sed non diversa fide paene innumerabilia opuscula ediderunt... ) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Adversus Iudaeos Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Contra Cresconium Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Contra Faustum Manichaeum Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Contra Maximinum haereticum Arianorum episcopum libri II (Disputationi Maximini Arrianorum episcopi, cuius prolixitate spatium diei quo praesentes conferebamus absumpsit... ) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Contra secundam Iuliani responsionem imperfectum opus Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Contra sermonem Arianorum Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De civitate Dei Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De divinatione daemonum Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De Genesi ad litteram Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De sancta virginitate Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De spiritu et littera Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De trinitate Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Enarrationes in Psalmos Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Epistola ad Catholicos de secta Donatistarum (?) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Epistolae Augustinus Aurelius, Fortleben ,
In Iohannis epistolam ad Parthos tractatus X Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Quaestiones in Heptateuchum Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Sermones Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Tractatus in Evangelium Iohannis Avitus Viennensis episcopus n. 460 ca., m. 518 ,
Epistolae [85] Caesarius Arelatensis episcopus n. 470 ca., m. 27-8-542 ,
Sermones [238] Cassianus Iohannes, Fortleben ,
De incarnatione Domini contra Nestorium Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Chromatius Aquileiensis episcopus, Fortleben ,
Tractatus LXI in Evangelium Matthaei Commodianus pseudo, Fortleben ,
Carmen adversus Marcionem (Impietas profunda mali, mens invida vitae, seductos homines spe postquam cepit inani) Didymus Alexandrinus m. ca. 398, Fortleben ,
De Spiritu Sancto [versio latina Hieronymi] (Omnibus quidem quae divina sunt cum reverentia et vehementi cura oportet intendere... ) Eusebius Caesariensis, Fortleben ,
Historia ecclesiastica Eusebius Vercellensis episcopus, Fortleben ,
De trinitate (Tu unus Deus Pater et Filius et Spiritus, qui unitam deitatem nobis declarasti... ) Evagrius monachus fl. 430, Fortleben ,
Altercatio legis inter Simonem Iudaeum et Theophilum Christianum Faustus Reiensis episcopus n. 410 ca., m. 495 ca. ,
De Spiritu Sancto Firmicus Maternus pseudo, Fortleben ,
Consultationes Zacchei et Apollonii Fortunatianus Aquileiensis episcopus saec. IV med., Fortleben ,
Commentarii in Evangelia (Matheus regulam iustitiae tenens incipit ad Abraham originem enumerare... Et a transmigratione Babyllonis usque ad Christum generationes quattuodecim. Et tredecim inveniuntur. Huius rei ratio exponitur... ) Fulgentius Ruspensis episcopus n. 467 ca., m. 1-1-532 ,
De fide ad Petrum (Epistolam, fili Petre, tuae caritatis accepi, in qua te significasti velle Hierosolymam pergere... Quocumque igitur loco fueris constitutus, quia, secundum regulam nostri Salvatoris imperio promulgatam... ) Fulgentius Ruspensis episcopus n. 467 ca., m. 1-1-532 ,
Epistolae Gaudentius Brixiensis episcopus, Fortleben ,
Tractatus XXI Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Homiliae XL in Evangelia Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Moralia in Iob Gregorius Illiberitanus, Fortleben ,
De fide orthodoxa (Multas quidem et graves haereses novimus... ) Gregorius Illiberitanus, Fortleben ,
Tractatus XX Origenis de libris SS. Scripturarum Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Adversus Helvidium de Mariae virginitate perpetua (Nuper rogatus a fratribus ut adversus libellum cuiusdam Helvidii... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in Danielem (Contra prophetam Danielem duodecimum librum scribit Porphyrius... Ioachim filuis Iosiae, cuius tertio decimo anno prophetare orsus est Hieremias... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in Ecclesiasten Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in Evangelium Matthaei (Patrem dicendo se filios esse confitentur... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in Ezechielem Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in Isaiam Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Commentarii in prophetas minores Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
De Spiritu Sancto [opus Didymi Alexandrini; translatio ex graeco] Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Epistolae Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Homiliae XIV in Hieremiam [opus Origenis; translatio ex graeco] (Verbum Dei quod factum est ad Ieremiam filium Chelciae... Deus ad beneficiendum promptus est... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
In Hieremiam prophetam l. VI Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Tractatus in Marci Evangelium (Animal illud, quod in Johannis Apocalypsi et Iezechielis videtur principio tetramorphon... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Tractatus LIX in Psalmos Hilarius Pictaviensis episcopus, Fortleben ,
Tractatus super Psalmos Iohannes Chrysostomus pseudo, Fortleben ,
Opus imperfectum in Matthaeum Iustus Urgellensis episcopus fl. 517-546 ca. ,
Explicatio mystica in Cantica canticorum una cum epistolis praefatoriis ad Sergium episcopum et Iustum diaconum et prologo (Sciens te tam solerti studio pro refrigeriis pauperum laborasse Cum nostris temporibus tepescentibus studiis rarus quisque inveniatur Cupiens in domo Dei aliquid afferre de muneribus Dei Osculetur me osculo oris sui. Vox ecclesiae haec est venientis ad Christum in osculo) Iuvencus, Fortleben ,
Evangeliorum libri IV Lactantius Firmianus, Fortleben ,
Divinae institutiones Marius Victorinus pseudo, Fortleben ,
Carmen adversus Marcionem (Impietas profunda mali, mens invida vitae, seductos homines spe postquam cepit inani) Novatianus, Fortleben ,
De trinitate (Regula exigit veritatis ut primo omnium credamus in Deum Patrem... ) Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
De principiis Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
Explanatio super epistolam Pauli ad Romanos Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
In Exodum homiliae XIII Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
In Genesim homiliae Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
In Ieremiam homiliae (Verbum Dei quod factum est ad Ieremiam filium Chelciae... Deus ad beneficiendum promptus est... ) Origenes Alexandrinus, Fortleben ,
In Leviticum homiliae XVI Orosius Paulus, Fortleben ,
Historiae adversum paganos Pelagius monachus, Fortleben ,
Expositiones XIII epistolarum Pauli Philippus presbyter m. 455-456, Fortleben ,
Commentarii in librum Iob Prudentius, Fortleben ,
Cathemerinon liber Quodvultdeus Carthaginiensis episcopus, Fortleben ,
De promissionibus et praedictionibus Dei Quodvultdeus Carthaginiensis episcopus, Fortleben ,
Sermones Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
Commentarius in Symbolum apostolorum (Mihi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum animus tam non est cupidus... ) Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
De benedictionibus patriarcharum (Vel breves nobis ab unianimitate tua litterae magno refirgerio sunt... Etsi incertum mihi fecit filius Cerealis quod ad te perrecturus foret in tempore quo ad sanctum Petrum revertit... ) Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
De principiis [opus Origenis; translatio ex graeco; cum praefationibus] Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
Explanatio super epistolas Pauli [opus Origenis; translatio ex graeco; cum praefatione atque epilogo] Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
Historia ecclesiastica [opus Eusebii Caesariensis; translatio ex graeco] (Peritorum dicunt esse medicorum Successiones sanctorum apostulorum) Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
In Exodum homiliae XIII [opus Origenis; translatio ex graeco] Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
In Genesim homiliae XVI [opus Origenis; translatio ex graeco] Rufinus Aquileiensis, Fortleben ,
In Leviticum homiliae XVI [opus Origenis; translatio ex graeco] Sedulius poeta, Fortleben ,
Opus Paschale Tertullianus pseudo, Fortleben ,
Carmen adversus Marcionem (Impietas profunda mali, mens invida vitae, seductos homines spe postquam cepit inani) Tertullianus, Fortleben ,
Adversus Iudaeos (?) (Proxime accidit: disputatio habita est Christiano et proselyto Iudaeo... ) Victorinus Poetovionensis episcopus pseudo, Fortleben ,
Carmen adversus Marcionem (Impietas profunda mali, mens invida vitae, seductos homines spe postquam cepit inani) Vigilius Thapsensis episcopus fl. saec. V ex. ,
Contra Arianos, Sabellianos, Photinianos dialogus (Cum in manus strenui lectoris, beatisssime papa Materne, liber iste a catholico sacerdote et probatissimae vitae Athanasio... Dum mecum de fidei veritate diu multumque tractarem, atque Scripturae consideratione requirerem quonam modo multiplices... Probus iudex dixit: Perspiciens in idolorum cultura nullam veri numinis consistere maiestatem... ) Vigilius Thapsensis episcopus fl. saec. V ex. ,
Contra Varimadum Arianus Risorse esterne collegate Helmántica 2022 (Martín Iglesias)
Scheda N: 44 - 2076
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-las-fuentes-del-de-fide-catholica-contra-ivdaeos-/802350