*
Neil Adkin Unidentified echoes of the Bible and the Fathers in Raban Maur's Commentary on Judith SE 49
(2010)
249-60
Abstract
Lo studio si concentra sulle fonti bibliche e patristiche presenti nell'
Expositio in librum Iudith di Rabano Mauro. L'indagine si configura come un'aggiunta a quelle fino ad ora individuate, analizzando i diversi capitoli del commento e riportando brevi passi e citazioni con i rispettivi rimandi all'Antico e al Nuovo Testamento e ad autori come Gregorio Magno e Beda. L'A., inoltre, fa presente la necessità di identificare altri passaggi dell'opera, intrisi di richiami ad altri testi che tuttavia non sono stati ancora individuati.
Riduci
Argomenti e indici Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in librum Iudith [una cum epistola praefatoria ad Iudith ] (Summe sator rerum, qui verbo cuncta creasti ... Arphaxad itaque rex - Quidam quaerendum putant, historia Judith quo tempore quibusve sub regibus edita fuerit, ob hoc ma Iudith, Biblia sacra, FORTLEBEN Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Moralia in Iob Scheda N: 33 - 2125
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-unidentified-echoes-of-the-bible-and-the-fathers-/619633
*
Mila Alberto L'esperienza culturale irlandese e il monastero di Bobbio Gli echi della terra. Cultura celtica in Friuli: dati materiali e momenti dell'immaginario . Catalogo Pisa, Giardini 2002 pp. 213, 133-4 tav. 1
Abstract
L'esperienza culturale irlandese non restò confinata al territorio insulare. Un suo primo immediato riflesso si ebbe in Inghilterra, ma i monaci provenienti dall'Irlanda si spinsero anche sul continente: il caso più emblematico fu quello del monaco Colombano che ottenne l'autorizzazione a costruire il monastero di Bobbio presso Piacenza. Lo scriptorium di Bobbio ebbe un ruolo fondamentale per la trasmissione di testi classici e quindi della cultura latina; qui vennero conservate opere di autori formatisi nella sfera di influenza irlandese, come il ms. del
De temporum ratione di Beda risalente all'VIII secolo e conservato oggi presso la Bibl. Ambrosiana di Milano (D 30 inf.). (Pamela Giorgi)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 25 - 11068; B - P
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-l-esperienza-culturale-irlandese-e-il-monastero-d/447744
*
Bruno Andreolli Gestione e misurazione dell'acqua nell'alto medioevo L'acqua nei secoli altomedievali . Spoleto, 12-17 aprile 2007 Spoleto (Perugia), Fondazione Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo (CISAM) 2008 (Settimane di studio della Fondazione Centro Italiano di studi sull'Alto Medioevo 55) pp. XV-1382, 429-69
Abstract
Il saggio affronta vari aspetti delle acque, basandosi su fonti letterarie e documenti. Nel capitolo dedicato alla disponibilità e distribuzione delle acque l'A. cita fonti latine antiche, greche ed arabe medievali, in quello dedicato alla lunghezza e profondità segnala un breve testo intitolato
De profonditate maris vel fluminis probanda (Avranches, BM, 235) e ricorda che il
Liber de mensura orbis terrae del monaco irlandese Dicuil, finito nell'825 e in parte dipendente da fonti antiche, contiene molti riferimenti alla lunghezza dei fiumi, oltre alla descrizione, fornita dal confratello Fedele, del canale navigabile dal Nilo al Mar Rosso, chiuso nel 767. Il contributo degli autori medievali allo studio delle maree è importante: ne trattarono l'autore irlandese, sedicente vescovo Agostino, nel
De mirabilibus Sacrae Scripturae (ca. 655), un anonimo scrittore, forse spagnolo, nel
De ordine creaturarum (fine VII secolo) e Beda nel
De natura rerum (701 circa), nel
De temporibus (703) e nel
De temporum ratione (716-725), autore la cui teoria sulle maree risulta ancora in gran parte valida. Nel capitolo su navigabilità e navigazione l'A. riporta fonti medievali come il
Didascalicon di Ugo di San Vittore, la
Vita Mathildis di Donizone e il
De montibus di Boccaccio. Nel capitolo dedicato alle isole fluviali l'A. cita non pochi documenti relativi prevalentemente alla pianura padana. Riguardo ai tempi di navigazione l'A. cita le saghe vichinghe, l'
Antapodosis di Liutprando da Cremona, che, imbarcatosi a Pavia sarebbe giunto a Venezia in tre giorni, e uno scolio ai
Gesta di Adamo di Brema, nel quale sono date le giornate di viaggio dal Baltico a San Giovanni d'Acri. Quanto alla presenza di oro nei fiumi, Isidoro (nell'
Historia Gothorum ) e Boccaccio ripetono quanto attinto alle fonti antiche, ma l'A. cita anche un documento che riserva all'imperatore Enrico IV l'estrazione dell'oro nelle proprietà del monastero di San Sisto di Piacenza. Per finire l'A. fa notare che l'uso dei bagni non venne sempre meno nell'alto medioevo, soprattutto da parte del clero, allegando due testimonianze del ravennate Agnello e di Adamo di Brema. (Riccardo Chellini)
Riduci
Argomenti e indici Storia dei regni e delle entità politiche territoriali De profunditate maris vel fluminis probanda Henricus IV imperator n. 11-11-1050, m. 7-8-1106 Liber de ordine creaturarum Adam Bremensis m. 1081/1085 ,
Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum Agnellus qui et Andreas Ravennas presbyter n. 800/805, m. post 846 ,
Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis (Almus apostolus et solidus princeps aliorum, / Quem sanctis monitis discipulum docuit... Gratias vobis necesse est agere Deo Patri et Filio eius simulque spiritui sancto, trinae maiestati, unicae potestati, quod me pollutis labiis reclusit... In patris natique et sancti nomine flatus! / Cum certum propter secli indicium studuissent... Poeta: fortuitu quondam venisse presbiterorum / Turba Ravennatum simul, inter quos fuit unus... ) Augustinus Aurelius pseudo, Fortleben ,
De mirabilibus Sacrae Scripturae Augustinus Hibernicus fl. 655 ,
De mirabilibus Sacrae Scripturae Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De natura rerum (Naturas rerum varias labentis et aevi... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporibus liber Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Dicuil Hibernicus fl. 814/825 ca. ,
Liber de mensura orbis terrarum [a. 825] Donizo Canusinus abbas n. 1070/1072 ca., m. post 1136 ,
Vita Mathildis Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Didascalicon de studio legendi (Duae praecipuae res sunt quibus ad scientiam instruitur... Omnium expetendorum prima est sapientia in qua perfecti... ) Iohannes Boccaccius n. 1313, m. 21-12-1375 ,
De montibus, lacubus, fluminibus, stagnis et paludibus, et de nominibus maris Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Historia Gothorum Isidorus Hispalensis episcopus pseudo ,
Liber de ordine creaturarum Liutprandus Cremonensis episcopus n. 920 ca., m. 970/972 ,
Antapodosis
Luoghi: Acri Pavia Piacenza Venezia
Manoscritti
Scheda N: 30 - 8963
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-gestione-e-misurazione-dell-acqua-nell-alto-medio/561036
*
Angelsächsisches Erbe in München. Anglo-Saxon Heritage in Munich. Angelsächsische Handschriften, Schreiber und Autoren aus den Beständen der Bayerischen Staatsbibliothek in München. Anglo-Saxon Manuscripts, Scribes and Authors from the Collections of the Bavarian State Library in Munich cur. Hans Sauer , Wien-Berlin-Bruxelles-Frankfurt a.M.-Bern-New York-Oxford, P. Lang 2005 pp. 119 tavv.
Abstract
Aus Anlass der Münchener Tagung der International Society of Anglo-Saxonists im Jahr 2005 (mit dem Thema «England und der Kontinent») wurde eine Ausstellung vom 1. bis zum 24. August organisiert, in der Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek ausgestellt wurden, die entweder aus dem angelsächsischen England stammten oder Bezüge zum angelsächsischen Raum zwischen 450 und 1066 aufweisen. Dem vorliegenden Ausstellungskatalog geht eine Einleitung von C. Schreiber («Introduction: Anglo-Saxon Heritage in the Bavarian State Library», S. 13-31) voraus. Hierin beschreibt sie zunächst die Ursprünge der Missionierung Bayerns mit Hinweisen auf Eustasius v. Luxueil, Emmeram v. Regensburg, Rupert v. Salzburg oder Corbinian v. Freising und - nicht zu vergessen - Bonifaz, beleuchtet die ersten bayerischen Klostergründungen wie St. Peter (Salzburg), St. Emmeram (Regensburg), Weihenstephan (bei Freising), Wessobrunn, Tegernsee und Benediktbeuern, erörtert die Verbreitung der angelsächsischen Schrift auf dem Kontinent, insb. im Südosten Deutschlands, bzw. die deutsch-insulare Schriftprovinz und analysiert im Anschluss die angelsächsischen (kulturellen) Einflüsse im Allgemeinen wie z. B. auf die karolingische Reform oder im Rahmen der Rezeption angelsächsischer Autoren in Bayern. Abschließend skizziert die Vf. die Geschichte der Bayerischen Staatsbibliothek und deren Handschriftenbestand. Im folgenden illustrierten Katalog (von B. Ebersperger und A. Schröcker), der eine kodikologische, paläographische sowie inhaltliche Beschreibung (dt. und engl.) der Textzeugen mit Verweisen auf Sekundärliteratur enthält, werden die ausgestellten Handschriften in vier Gruppen eingeteilt: Angelsächsische Hss.: lat. 29270/2 (Ende VII. Jh.):
Evangelia (Lc); 29270/9 (Anfang VIII. Jh.):
Evangelia (Io); 29336/1 (Ende X. Jh./Anfang XI. Jh.):
Psychomachia des Prudentius; kontinentale Hss. in angelsächsischer Schrift: lat. 6237 (a. 764/783):
Homiliae in Ezechielem Gregors d. Gr.; 6433 (a. 764/783): Florilegium; 6297 (um 783):
Moralia in Iob Gregors d. Gr.; 14653 (3. Drittel VIII. Jh.):
Tractatus in evangelium Iohannis des Augustinus; 14641 (Ende VIII. Jh.):
Tabulae paschales ,
Annales Fuldenses antiquissimi ; 6298 (Ende VIII. Jh.):
Homiliae des Caesarius v. Arles; 14210 (1. Drittel IX. Jh.):
De institutione clericorum des Hrabanus Maurus; kontinentale Hs. mit altenglischen Glossen: germ. 187 III (1. Drittel IX. Jh.):
Glossarium (
Werden II ); angelsächsische Autoren: lat. 13581 (um 820):
Explanatio Apocalypsis des Alcuin,
Epistulae Alcuini ; 12741 (a. 830-834):
Biblia ; 6407 (Anfang IX. Jh.):
De rhetorica und
De dialectica des Alcuin; 14614 (um 820):
Sermo de passione Domini des Candidus,
Expositio in ecclesiasten des Alcuin; 6389 (3. Viertel IX. Jh.):
De locis sanctis des Beda,
Sermo de passione Domini des Candidus; 18120 (Mitte XI. Jh.):
Homiliarium evangelii libri II des Beda; 14387 (Mitte IX. Jh.):
De orthographia des Beda; 14725 (1. Viertel IX. Jh.):
De temporum ratione des Beda; 23486 (XI. Jh.):
De laude virginitatis metrica des Aldhelm; 19440 (2. Hälfte/3. Viertel XI. Jh.): Varia grammatica et theologica; 15817 (2. Viertel IX. Jh.): die Predigten
De pastoribus und
De ovibus des Augustinus,
Vita s. Cuthberti ; 1086 (1. Viertel IX. Jh.):
Vita s. Bonifatii des Willibald,
Vitae ss. Willibaldi et Wunnibaldi des Hugeburc; 8112 (Ende VIII. Jh./2. Viertel IX. Jh.) und 830 (a. 1497):
Epistulae des Bonifaz. In einem eigenen Abschnitt (
Manuscripts of Bede's Historia ecclesiastica gentis Anglorum in the Bayerische Staatsbibliothek, Munich , S. 89-100) widmet sich J.A. Westgard den Münchner Überlieferungsträgern der
Historia ecclesiastica des Beda unter inhaltlichen und kodikologischen Gesichtspunkten, wobei auch die Provenienz berücksichtigt sowie auf Sekundärliteratur verwiesen wird: lat. 118 (a. 1549): auch die
Historia Hierosolimitana des Jacques de Vitry; lat. 1207 (olim 18198; a. 1477/1479): auch
Chronicon de duabus civitatibus des Otto v. Freising, die Goldene Bulle Karls IV. Abschließend gibt der Vf. noch eine Auflistung der Münchner Handschriften, in denen die
Historia ecclesiastica des Beda fragmentarisch überliefert ist: lat. 701 (XIV. Jh.); 4547 (XI. Jh.); 5257a (XIII. Jh.); 13100 (XII./XIII. Jh.); 13501 (XIV. Jh.); 14603 (XVI. Jh.); 22254 (XII. Jh.); 23486 (XI. Jh.); 23622 (XIII. Jh.); 27405 (1. Hälfte XVI. Jh.). Eine Bibliographie sowie eine Karte der angelsächsischen Missionstätigkeit auf deutschem Boden runden den Band ab. (Michael Bachmann)
Riduci
Argomenti e indici München, Cataloghi di manoscritti Annales Fuldenses antiquissimi Apocalypsis, Biblia sacra, FORTLEBEN Benediktbeuern, Benedettini Biblia sacra, FORTLEBEN Bonifatius (Winifridus) Moguntinus episcopus n. 675 ca., m. 5-6-754 Computo e calendari Corbinianus Frisingensis episcopus m. 725 Cuthbertus Lindisfarnensis episcopus n. 634 ca., m. 687 Ecclesiastes, Biblia sacra, FORTLEBEN Emmerammus in Baioaria episcopus et martyr VII-VIII saec. Eustasius Luxoviensis abbas m. 629 Evangelia, Biblia sacra, FORTLEBEN Filosofia e teologia Florilegia Grammatica Hiezechiel, Biblia sacra, FORTLEBEN Iob, Biblia sacra, FORTLEBEN Lessicografia Lucas, Biblia sacra, FORTLEBEN Missioni Regensburg, Benedettini Rupertus Wormatiensis et Salisburgensis ep. Salzburg, Benedettini Salzburg, Hirsau, Congregazione benedettina di Tegernsee, Benedettini Weihenstephan, Benedettini Wessobrunn, Benedettini Willibaldus Eichstetensis episcopus n. ca. 700, m. 7-7-787 Wynnebaldus Heidenheimensis abbas m. 761 Adamnanus Hiiensis abbas n. 623/624, m. 23-9-704 ,
De locis sanctis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De dialectica (Me lege, qui veterum cupias cognoscere sensus... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Disputatio de rhetorica et de virtutibus Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Epistolae Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Explanatio Apocalypsis per interrogationem et responsionem (?) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Expositio in Ecclesiasten Aldhelmus Scireburnensis episcopus n. 640 ca., m. 25-5-709 ,
Carmen de virginitate (et De octo principalibus vitiis) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Sermones Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Tractatus in Evangelium Iohannis Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De locis sanctis [retractatio ex opere Adamnani] (Descripsi breviter finesque situsque locorum... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De orthographia Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Vilfridus hic magnus requiescit corpore praesul) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Homeliarum evangelii libri II Bonifatius n. 675 ca., m. 5-6-754 ,
Epistolae [37] Caesarius Arelatensis episcopus n. 470 ca., m. 27-8-542 ,
Sermones [238] Candidus v. 793, m. 804 ca. ,
Expositio de passione Domini Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Homiliae in Hiezechihelem Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Moralia in Iob Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De institutione clericorum [una cum epistola praefatoria ad Haistulfum archiepiscopum ] (Ecclesia ergo Dei catholica, quae per totum orbem dilatata diffunditur... Cum te, sancte pater, pro merito summe pietatis plurimi venerentur... ) Hugeburc monacha fl. 778 ,
Vita sancti Willibaldi (Venerandis immoque in Christo carissimis omnibus... Primum igitur venerabilem summique Dei sacerdotis atque pontificis primordium... ) Hugeburc monacha fl. 778 ,
Vita sancti Wynnebaldi (Originem vitae exordiumque virtutum... ) Iacobus de Vitriaco n. 1160/1170, m. 1-5-1240 ,
Historia Hierosolymitana abbreviata [a. 1216-1223/1224, libri duo: I «Historia orientalis»; II «Historia occidentalis» ] (Terra sancta promissionis, Deo amabilis et sanctis angelis venerabilis et universo mundo admirabilis, a Deo electa Cum igitur orientalis ecclesia, que quondam a finibus terre uenit audire sapientiam Salomonis) Karolus IV imperator n. 14-5-1316, m. 29-11-1378 ,
Bulla aurea Otto I Frisingensis episcopus n. 1111 ca., m. 22-9-1158 ,
Chronica de duabus civitatibus (Petivit vestra imperialis maiestas a nostra parvitate, quatenus liber, qui ante aliquot annos de mutatione rerum a nobis ob nubilosa tempora conscriptum est... Gestarum rerum ab Adam protoplasto usque ad tempus nostrum seri Prudentius, Fortleben ,
Psychomachia Willibaldus Moguntinus presbyter fl. 760 ca. ,
Vita sancti Bonifatii (Dominis ss. ... Lullo et Megingozo... Praecepto piae paternitatis vestrae... Inlustrem igitur ac vere beatam s. Bonifatii summi pontificis... )
Luoghi: Baviera Benediktbeuern Freising Germania Regensburg Salzburg Tegernsee Weihenstephan Wessobrunn
Manoscritti
München, Bayerische Staatsbibliothek, Cgm 187 III München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29270/2 (olim 29155e) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29270/9 (olim 29155d) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 830 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 118 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1207 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6433 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6298 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29336/1 (olim 29031b) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 15817 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14387 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6407 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8112 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14725 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 19440 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 22254 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1086 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23486 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6237 (Fris. 37) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13581 (Rat. Dom. 181) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14641 (Em. G 25) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4547 «Alani Homiliarium» München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6297 (Fris. 97) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14614 (Em. F 117) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 12741 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14653 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6389 (Fris. 189) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13501 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14210 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18120 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 701 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 5257a München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13100 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14603 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23622 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 27405 Scheda N: 28 - 11898
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/angelsächsisches-erbe-in-münchen-anglo-saxon-herit/505648
Mario Arnaldi Le ore «benedettine» e l'orologio solare medievale dell'abbazia dell'Acquafredda GI 3, 8
(2005)
28-35
Abstract
L'orologio solare che un tempo si trovava nell'abbazia dell'Acquafredda (oggi conservato nella sezione medievale della Pinacoteca di Como, dopo essere stato fortuitamente rinvenuto nei magazzini di un museo di Como da B. Arcari e A. Costamagna) si trova inciso su una pietra di forma circolare ed è assai simile all'orologio di Vaucelles descritto in un ms. da Gaspard de Soif, monaco valcellense. Lo studio dell'orologio solare inizia dalla comparazione con le fonti documentarie (la
Regula Magistri , la
Regula Benedicti e il
De temporum ratione di Beda) e prosegue con la comparazione di altri due orologi solari medievali, entrambi in provincia di Siena, uno a Sovicille e l'altro a San Giovanni D'Asso.
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 27 - 5329
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-le-ore-benedettine-e-l-orologio-solare-medievale-/486306
Félix María Arocena Solano Ipsius sunt tempora. Los ritos sobre el cirio pascual entre historia, teología y oración EcclO 24
(2007)
145-72
Abstract
Data come probabile la nascita del rito del cero pasquale nella chiesa italiana del VI sec., lo studio analizza la liturgia dei riti della luce nella notte di Pasqua attraverso lo studio delle fonti del rito romano antico, carolingio, tardomedievale e moderno. Più in particolare, l'indagine considera, in prospettiva cristologica, i riti che dispongono il cero a diventare cero pasquale, come segno visibile del Risorto invisibile, costituendo un
locus liturgicus proveniente dal
Paschale sacramentum . Attraverso i libri degli
Ordines Romani , il
Liber ordinum mozarabo, il pontificale romano-germanico, il pontificale di Egberto (Paris, BNF, lat. 10575) e il
De ratione temporum di Beda vengono seguiti gli stadi organizzativi della liturgia del cero.
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 30 - 6462
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-ipsius-sunt-tempora-los-ritos-sobre-el-cirio-pasc/546523
*
Julie Barrau From Conquest to Commonwealth: Cross-Channel Circulation of Biblical Culture in the Anglo-Norman World Anglo-Norman Studies cur. Elisabeth Maria Cornelia Van Houts , Woodbridge, The Boydell Press 2017 pp. XIV-235, XXXIX 11-25
Abstract
Nella prima parte del saggio l'A. presenta una panoramica della circolazione di manoscritti e scribi tra i monasteri di Normandia e Inghilterra (in particolare, Canterbury, Exeter, Jumièges, Durham e Mont-Saint-Michel) nei decenni successivi al 1066, con particolare riferimento alla ricerca di testi patristici in Francia da parte degli inglesi. Nella seconda parte si concentra su una raccolta di testi, in parte attribuiti a Girolamo, che comprende testi patristici, biblici, glossari e altri strumenti riuniti con lo scopo di facilitare l'esegesi letterale dell'Antico Testamento. L'opera ebbe una diffusione piuttosto ampia ma limitata a Normandia e Inghilterra negli anni immediatamente successivi alla conquista normanna. Tra i testi raccolti si ricordano: il
Liber interpretationis Hebraicorum nominum e il
Liber quaestionum Hebraicarum in Genesim di Girolamo, l'epistola 78 (
De mansionibus ) e il
Liber de situ et nominibus locorum Hebraicorum ugualmente di Girolamo, le pseudo-geronimiane
Quaestiones Hebraicae in librum Regum e in Paralipomenon e alcuni testi inediti, come il
De decem temptationibus , una raccolta di citazioni dal commento ai Salmi di Cassiodoro;
Abraham pater excelsus , un elenco di etimologie dei nomi citati nelle genealogie del Vangelo di Matteo, la cui fonte principale è l'ibernolatino
Liber quaestionum in Evangeliis , che trae materiale anche dalle
Glosae in Matthaeum di Otfrido di Weissenburg; le
Glosae septimae ebdomadae , attribuite a Byrhtferth di Ramsey, che dipendono per lo più dal
De temporum ratione di Beda, e, infine, il glossario
De partibus minus notis Veteris Testamenti . I due testimoni più antichi della raccolta sono Durham, Cathedral Libr., B.II.11 e Alençon, BM, 2. Il primo venne lasciato in eredità da Guglielmo di Saint-Calais al priorato di Durham e il secondo proviene da Saint-Evroult. L'A. ipotizza che l'opera sia stata compilata in Normandia negli anni '80 dell'XI secolo, utilizzando fonti conservate anche al di fuori del ducato. Chiudono il saggio due appendici. Nella prima si trova un elenco dei testi inclusi nella compilazione e nella seconda un elenco dei testimoni (oltre ai due già citati: Cambridge, Trinity Coll., Ms. B.2.34 e Ms. O.4.7; Emmanuel Coll., 57; UL, Gg.1.5 e K.k.iv.6; Oxford, Bodl. Libr., Digby 184; Bodl. 808; Bodl. 382; Balliol Coll., 147 e 177; Merton Coll., 51; New Haven, CT, Yale, Beinecke Libr., 322; Alençon, BM, 15; Madrid, BN, 91; Paris, BNF, lat. 345; lat. 17380; Bibl. Mazarine, 559; York, Minster Libr., XVI.I.8; Avranches, BM, 67; Rouen, BM, 450; 451; 27; Chartres, BM, 87). (Marina Giani)
Riduci
Argomenti e indici Biblia sacra, FORTLEBEN Abraham pater excelsus (Abraham pater excelsus... ) Biblioteche De decem temptationibus populi Israel in deserto (Haec sunt verba... Haec sunt verba quibus corripuit Moyses filios Israel... ) De partibus minus notis Veteris Testamenti (Syntagma, doctrina. Oeconicon, dispensatorem vel secretum... ) Liber quaestionum in Evangeliis (Matheus instituit virtutum tramite mores Et bene vivendi iusto dedit ordine leges. Matheus ex Iudaeis, qui et Levi, ex publicano apostolus, sicut in ordine primus ponitur) Matthaeus, Biblia sacra, FORTLEBEN Patres, Fortleben Quaestiones Hebraicae in I-III Regum et in I-II Paralipomenon (Fuit vir unus. Ramathaim interpretatur duo excelsa. Et haec duo excelsa duae intelliguntur, regalis videlicet et sacerdotalis In die autem tertia. Hominem istum Amalecitem Hebraei filium Doeg Erat autem Adonias. Notandum, quod in Hebraeo ita legitur Eber nati sunt. Quia in diebus eius facta est turris, ubi confusio linguarum facta est Fecisti cum patre. Quia secundum legem prohibitum erat ne quis) Vetus Testamentum, Biblia sacra, FORTLEBEN Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Brideferthus n. 960 ca., m. 1012 ,
Glossae in Bedam Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Eusebius Caesariensis, Fortleben ,
Onomasticon Hieronymus Stridonius pseudo, Fortleben ,
De decem temptationibus populi Israel in deserto (Haec sunt verba... Haec sunt verba quibus corripuit Moyses filios Israel... ) Hieronymus Stridonius pseudo, Fortleben ,
De partibus minus notis Veteris Testamenti (Syntagma, doctrina. Oeconicon, dispensatorem vel secretum... ) Hieronymus Stridonius pseudo, Fortleben ,
Quaestiones Hebraicae in I-III Regum et in I-II Paralipomenon (Fuit vir unus. Ramathaim interpretatur duo excelsa. Et haec duo excelsa duae intelliguntur, regalis videlicet et sacerdotalis... Eber nati sunt. Quia in diebus eius facta est turris, ubi confusio linguarum facta est... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
De situ et nominibus locorum Hebraicorum liber [opus Eusebii; translatio ex graeco] Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Epistolae Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Liber interpretationis Hebraicorum nominum Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Liber quaestionum Hebraicarum in Genesim Otfridus Weissemburgensis monachus n. 800 ca., m. post 870 ,
Glossae in Mattheum
Luoghi: Canterbury Durham Exeter Francia Inghilterra Jumièges Mont-Saint-Michel Normandia Saint-Evroult-Notre-Dame-du-Bois
Manoscritti
Alençon, Médiathèque de la Communauté Urbaine (olim Bibliothèque Municipale), 15 Alençon, Médiathèque de la Communauté Urbaine (olim Bibliothèque Municipale), 2 Avranches, Bibliothèque Municipale «Edouard Le Héricher», 67 Cambridge, Emmanuel College, I.3.4 (57) Cambridge, Trinity College, Ms. B.2.34 (77) Cambridge, Trinity College, Ms. O.4.7 (1238) Cambridge, University Library, Kk.4.6 (2021) Cambridge, University Library, Gg.1.5 Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 87 (146) (?) Durham, Dean and Chapter Library (Cathedral Library), B.II.11 Madrid, Biblioteca Nacional de España, Ms. 91 New Haven, CT, Yale University, Beinecke Rare Book and Manuscript Library, 322 Oxford, Balliol College, 147 Oxford, Balliol College, 177 Oxford, Bodleian Library, Bodl. 808 (S.C. 2667) Oxford, Bodleian Library, Bodl. 382 (S.C. 2203) Oxford, Bodleian Library, Digby 184 (S.C. 1785) Oxford, Merton College, 51 Paris, Bibliothèque Mazarine, 559 (1173) Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 345 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17380 Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 544 (27) Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 344 (450) Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 306 (451) York, Minster Library, XVI.I.8 Scheda N: 40 - 4319
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-from-conquest-to-commonwealth-cross-channel-circu/729144
Bernhard Bauer (trad.) New and Corrected MS Readings of the Old Irish Glosses in the Vienna Bede Ériu 67
(2017)
29-48
Abstract
Studio e traduzione delle glosse in antico irlandese a un frammento del
De temporum ratione di Beda conservato in Wien, ÖNB, 15298. Altri testimoni delle glosse sono Angers, BM, 477 e Karlsruhe, BLB, Aug. Perg. 167.
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 41 - 534
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/new-and-corrected-ms-readings-of-the-old-irish-glo/743413
*
J. Lennart Berggren Medieval Arithmetic: Arabic Texts and European Motivations Word, Image, Number. Communication in the Middle Ages cur. John J. Contreni - Santa Casciani , Firenze-Turnhout, SISMEL. Edizioni del Galluzzo -Brepols 2002 (Micrologus Library 8) pp. 457, 351-66
Abstract
L'A. considera i differenti sistemi di numerazione in uso nell'occidente latino durante il periodo medievale, nonché le loro molteplici funzioni ed ambiti di utilizzo: dal commercio alla teoria musicale, dall'amministrazione pubblica all'insegnamento scolastico ed universitario. Nella prima sezione del saggio, l'A. ripercorre la tradizione aritmetica europea, individuando sei differenti sistemi di numerazione che ne costituirebbero il nucleo fondante. Mentre una metà di questi sarebbe caduta nell'oblio, almeno tre di essi sarebbero sopravvissuti: il sistema romano, il «calcolo mentale» con l'aiuto delle dita (spiegato anche nella
Summa de arithmetica di Luca Pacioli e nel
De temporum ratione di Beda), il sistema fondato sull'utilizzo dell'abaco. Nella seconda parte del saggio l'A. analizza quelle che dovettero essere le condizioni (dal punto di vista storico) che resero possibile l'ingresso della scienza araba, nel contesto sopra descritto: è ripercorsa la storia di questo fenomeno di ibridazione culturale a partire dalle prime testimonianze manoscritte - i numeri arabi compaiono per la prima volta in due codici (non matematici) della seconda metà del X sec., il «Codex Vigilanus» (976) ed il «Codex Aemilianensis» (992), ma anche, in seguito, nelle opere di Gerberto (
Regulae de numerorum abaci rationibus ) ed Adelardo di Bath (
Regulae abaci ) - e proseguendo con una panoramica sulle traduzioni dei testi scientifici arabi (Alkwarizmi
De numero indorum , Al-Battani [tradotto da Platone di Tivoli], Tolomeo
Almagesto ). In conclusione l'A. evidenzia lo stretto legame esistente fra il rapido diffondersi del nuovo sistema numerico e lo studio dell'astronomia, pur ritendendo ancora da chiarire la questione intorno alle motivazioni che determinarono la popolarità di questa disciplina nel XII sec. (Emiliano Degl'Innocenti)
Riduci
Argomenti e indici Aritmetica Astronomia Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Regulae abaci al- Khwarizmi fl. 813-833, m. 850 ,
De numero Indorum Albategnius n. ante 858, m. 929 ,
De motu stellarum Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Gerbertus Aureliacensis scholasticus n. 940/945, m. 12-5-1003 ,
Regulae de numerorum abaci rationibus [ca . 980; cum epistola ad Constantinum monachum Floriacensem ] (Constantino suo Gerbertus scolasticus.... Vis amicitiae pene impossibilia redigit ad possibilia. Nam quomodo rationes... Si multiplicaveris singularem numerum per decenum dabis unicuique digito decem... Si multiplicaveris singularem numerum per singularem, dabis unicuique digito singularem... ) Plato Tiburtinus fl. 1134-1145 ,
De motu stellarum [opus Albategni; translatio ex arabico] Ptolomaeus Claudius, Fortleben ,
Syntaxis mathematica [Almagestum] Manoscritti
Scheda N: 26 - 5147
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-medieval-arithmetic-arabic-texts-and-european-mot/482666