*
Elisabetta Caldelli I manoscritti classici latini della Biblioteca Vallicelliana di Roma praef. Angela Adriana Cavarra - Paola Paesano , Roma, Istituto poligrafico e Zecca dello Stato 2021 (ISBN 978-8824012430) pp. 269 tavv. 70 (Ministero della cultura. Indici e cataloghi. N.S. 33)ISBN: 978-8824012430
Abstract
Il presente catalogo contiene la descrizione di 54 manoscritti conservati presso la Biblioteca Vallicelliana di Roma, per un totale di 70 unità codicologiche, che trasmettono opere di autori latini di epoca classica e tardo antica. Il loro numero relativamente esiguo riflette sia il fatto che nell'epoca di formazione della biblioteca la diffusione del libro a stampa prevaleva nettamente su quella del manoscritto, sia l'interesse marginale verso la classicità a fronte dell'impronta fortemente controriformista dell'istituzione, che privilegiava testi di erudizione ecclesiastica e agiografica, sia le perdite e sottrazioni verificatesi nel corso dei secoli (l'A. ha potuto riscontrare con certezza la mancanza di 16 esemplari, elencati alle pp. 18-19, sottratti dagli stessi Oratoriani al tempo dell'invasione francese). Il censimento è stato realizzato tramite esame autoptico e con l'ausilio dell'
Inventarium omnium codicum manuscriptorum Graecorum et Latinorum Bibliothecae Vallicellanae digestum anno Domini MDCCXLIX , allestito dal bibliotecario e padre oratoriano Vincenzo Vettori e disponibile in forma manoscritta, nonché delle schede consultabili nel sito Manus Online (https://manus.iccu.sbn.it/). Fra gli esemplari schedati, quelli ascrivibili al lascito del fondatore, l'umanista portoghese Achille Stazio (1524-1581), sono: B. 61, U.C. VI (Teodulo
Ecloga ; Prudenzio
Tituli historiarum ; Persio
Saturae ; Orazio
Ars poetica ); C. 60, U.C. I (commenti alla
Tebaide di Stazio) e III (pseudo Aurelio Vittore
De viris illustribus urbis Romae ; Festo
Breviarium ; Livio
Periochae ); F. 67 (Terenzio
Andria ,
Eunuchus ,
Heautontimorumenos ,
Adelphoe ,
Phormio ,
Hecyra ) e F. 93, U.C. III (Properzio
Elegiae , Tibullo
Elegiae , e vari componimenti poetici fra cui Lodrisio Crivelli
Ad Polymniam musam in laudem Pientiae civitatis ); quelli che recano l'
ex-libris di padre Vincenzo Badalocchio (1529-1593) sono invece: B. 48, U.C. I (
Rhetorica ad Herennium ) e III (Ovidio
Metamorphoseon libri XV ); C. 66, U.C. III (Giovanni Antonio Campano
Ad cardinalem Papiensem de fratris obitu consolatoria ); C. 67, U.C. IV (Orazio
Carmina ,
Epodon e
Carmen saeculare ); C. 74 (Girolamo
Vita Pauli Thebaei ; Orazio
Ars poetica ); C. 76 (Cicerone
De senectute e
Paradoxa stoicorum , volgarizzamenti); C. 77 (Cicerone
Epistolae ad familiares ); D. 30 (Lattanzio
Divinae institutiones ); F. 6 (Giustino
Epitome ); uno solo appartenne a padre Antonio Gallonio (1556-1605): si tratta del ms. R. 33, contenente fra l'altro le
Historiae di Orosio, l'
Epitome de Tito Livio di Floro, il
Liber de militia di Leonardo Bruni, parti dei
Chronica e dell'
Historia Gothorum di Isidoro e i
Flores chronicorum di Bernardo Gui. Si segnalano inoltre tre codici appartenuti al vescovo Torquato Perotti, discendente di Niccolò, che nel 1640 lasciò la sua raccolta libraria alla Vallicelliana: A. 35 (Boezio
De consolatione Philosophiae ); G. 44 (
Historia Augusta ); R. 43 (Cicerone
Epistolae ad familiares e
In Catilinam III; pseudo Demostene
Oratio ad Alexandrum regem ). Degli altri manoscritti non è nota la provenienza, ma si sa che la maggior parte era già in biblioteca nei primi anni del 1600. Il volume si conclude con bibliografia e indici: dei manoscritti censiti; cronologico dei manoscritti; dei manoscritti citati; di persone e luoghi; di autori e opere e delle 70 tavole a colori. (Federica Landi)
Riduci
Argomenti e indici Roma, Cataloghi di manoscritti FORTLEBEN Historia Augusta Nicolaus Perottus n. 1429/1430, m. 14/15-12-1480 Oratio Demosthenis ad Alexandrum (Nihil habet, rex Alexander, vel fortuna tua maius quam ut possis, vel natura tua melius quam ut velis servare quam plurimos... ) Paulus Thebaeus primus eremita m. 340/341 Rhetorica ad Herennium Aurelius Victor pseudo, Fortleben ,
De viris illustribus urbis Romae Bernardus Guidonis n. 1261/1262, m. 31-12-1331 ,
Flores chronicorum [10 recensiones; a. 1311-1331] (Romanorum pontificum nomina et tempora quibus Christi ecclesie prefuerunt... In fine vero prioris operis tam propter meipsum quam propter eos quorum animus prolixitatem refugit... Iesus Christus, filius Dei, primus et summus pontifex assistens christianorum, tres hierarchias angelorum habet... ) Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Consolatio Philosophiae Cicero M. Tullius, Fortleben ,
Epistolae ad familiares Cicero M. Tullius, Fortleben ,
Orationes. Catilinariae Demosthenes Atheniensis pseudo, Fortleben ,
Oratio ad Alexandrum (Nihil habet, rex Alexander, vel fortuna tua maius quam ut possis, vel natura tua melius quam ut velis servare quam plurimos... ) Festus historicus, Fortleben ,
Breviarium (Brevem fieri clementia tua... ) Florus historicus, Fortleben ,
Epitoma de Tito Livio (Populus Romanus a rege Romulo in Caesarem... ) Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Vita sancti Pauli Horatius, Fortleben ,
Carmen saeculare Horatius, Fortleben ,
Carmina Horatius, Fortleben ,
Epistolae Horatius, Fortleben ,
Epodon liber Iohannes Antonius Campanus n. 1429, m. 15-7-1477 ,
Consolatio ad Iacobum Piccolomineum de morte fratris (Si mihi eadem essent tecum vincula) Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Chronica Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Historia Gothorum Iustinus historicus, Fortleben ,
Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi Lactantius Firmianus, Fortleben ,
Divinae institutiones Leodrisius Crivellus n. 1412/1413, m. 1465/1488 ,
Ad Polymniam musam in laudem Pientiae civitatis Leonardus Brunus n. 1370 ca., m. 9-3-1444 ,
De militia Livius, Fortleben ,
Periochae (?) Orosius Paulus, Fortleben ,
Historiae adversum paganos Ovidius, Fortleben ,
Metamorphoses Persius, Fortleben ,
Saturae Propertius, Fortleben ,
Elegiae Prudentius, Fortleben ,
Dittochaeon (Eva columba fuit, tum candida, nigra deinde, facta per anguinum... Adventante Deo descendit nuntius alto Gabriel... Bis duodena senum sedes peteris citharisque... ) Statius Papinius, Fortleben ,
Thebais Terentius Afer, Fortleben ,
Adelphoe Terentius Afer, Fortleben ,
Andria Terentius Afer, Fortleben ,
Eunuchus Terentius Afer, Fortleben ,
Heautontimorumenos Terentius Afer, Fortleben ,
Hecyra Terentius Afer, Fortleben ,
Phormio Theodulus saec. X ,
Ecloga (Aethiopum terras iam fervida torruit aestas, / In Cancro solis dum volvitur aureus axis... ) Tibullus, Fortleben ,
Elegiae
Manoscritti
Roma, Biblioteca Vallicelliana, R. 33 Roma, Biblioteca Vallicelliana, B. 48 Roma, Biblioteca Vallicelliana, B. 61 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 66 Roma, Biblioteca Vallicelliana, F. 93 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 60 Roma, Biblioteca Vallicelliana, F. 67 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 67 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 74 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 76 Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 77 Roma, Biblioteca Vallicelliana, D. 30 Roma, Biblioteca Vallicelliana, F. 6 Roma, Biblioteca Vallicelliana, A. 35 Roma, Biblioteca Vallicelliana, G. 44 Roma, Biblioteca Vallicelliana, R. 43 Risorse esterne collegate MANUS
Scheda N: 44 - 9410
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-i-manoscritti-classici-latini-della-biblioteca-va/795074