Responsabile descrizione interna Francesca Mazzanti
Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Conv. soppr. 428
Apri tutte le sezioni / Chiudi tutte le sezioni | | numero d'ordine: I ff. 1r-22v Donatus grammaticus, Ars grammatica text. inc. Vox est aeris ictus sensibilis audito (sic), quarto in ipso est. Omnis igitur vox aut est articulata aut est confusa text. expl. certi esse no (sic) possunt, ut fere in aliis vocibus quas inconditas invenimus. Finis Rubrica diplomatica Donati liber de voce (f. 1r) Rubrica diplomatica Finitus libellus S. Donati de partibus orationis (f. 22r) Note Ars maior I-II (Keil, Grammatici Latini IV, pp. 367-92)
numero d'ordine: II ff. 23r-35v Priscianus Caesariensis fl. saec. V ex./VI in., Institutio de nomine et pronomine et verbo text. inc. Omnia nomina, quibus Latina utitur eloquentia, quimque declinationibus sub declinatione Institutio de nomine et pronomine et verbo text. expl. de quorum spetiebus in tribus, quos de verbo scripsimus, latius disertum esse iuvenes. Rubrica diplomatica Prisciani liber incipit (f. 23r) Note CPL nr. 1550; Passalacqua, Opuscula II, pp. 5-41; Keil, Grammatici Latini III, pp. 443-56
numero d'ordine: III ff. 35v-42v Priscianus Caesariensis fl. saec. V ex./VI in., De figuris numerorum ep. ded. inc. Quoniam te, Simace, nobilitatis splendore celebratum, omni nature munere prestantem, omni virtutis luce fulgentem ep. ded., f. 36r expl. alacriores reddatis autorum, quibus solis munimen vestri nititur culminis text., f. 36r inc. Sciendum quod, cum ab uno ad millies mille numeri notentur, apud Latinos non plus tredecim text. inc. triunguis, quadriunguis et similia, triangulum, quadriangulum, quinquangulum, sexangulum et similia. Finis Rubrica diplomatica De numeris et ponderibus Note CPL nr. 1547; Keil, Grammatici Latini III, pp. 405-17; Passalacqua, Opuscula I, pp. 2-18 L'epistola di dedica a Simmaco è saldata all'incipit effettivo del testo senza soluzione di continuità. Manca tutta la parte finale de ponderibus (= Passalacqua, Opuscula I, pp. 13-18).
numero d'ordine: IV ff. 43r-52r Liber de accentibus text. inc. Littera est nota elementi, que cum scribitur et in voce minime resonat, nichil aliud text. expl. interiectio vero nullam certam regulam servat; tamen in fine et in medio acuitur, ut pape evax Rubrica diplomatica Finitus liber de accentu. Et sumtus ex mendosissimo exemplari. Finis (f. 52r) Note CPL 1549; Keil, Grammatici Latini III, pp. 519-28
numero d'ordine: V ff. 52v-58v Priscianus Caesariensis fl. saec. V ex./VI in., De metris fabularum Terentii text. inc. Cum non solum Terentius, sed etiam Plautus, Emnius Acciusque, Nevius atque Pacuvius Turpiliusque et omnes tam commedie quam tragedie text. expl. quem dicitur metricus ostendit comicum epitrocum(?). Hiis omnes locis paribus spondeos habent. Finis Rubrica diplomatica Comentariolum Prisciani de metris Terentianis ex corrupto exemplari sumtum Note CPL nr. 1548; Keil, Grammatici Latini III, pp. 418-29; Passalacqua, Opuscula I, pp. 19-32
numero d'ordine: VI ff. 59r-62v Rufinus Antiochenus, Commentaria in metra Terentiana text. inc. Evantius in comentariolo Terentii de fabula, hoc est commedia, sic diccit (sic): Concinna argumento, consuetudine congrua text. inc. Probus, Plinius, Evantius, Donatus, Iuba. Hec ego Rufinus collegi mente benignia | discipulisque dedi munera pulcra libens Rubrica diplomatica Commentariolum Rufini super versibus Terentianis tractum ex mendosissimo exemplari Note Keil, Grammatici Latini VI, pp. 554-65
numero d'ordine: VII ff. 63r-65r Rufinus Antiochenus, De numeris oratorum text. inc. Musigene numeros vates et metra sequuntur, | orator numeros: hec illi maxima virtus text. expl. in utroque dattilus. Itaque varia et perpetua oratione hi sunt inter se miscendi et temperandi. Finis Rubrica diplomatica Versus Rufini de compositione et metris oratorum incipit (f. 62v) Note Keil, Grammatici Latini VI, pp. 565-78 Il testo si interrompe a f. 65r linea 15, al penultimo paragrafo (cfr. Keil, p. 577 r. 20; manca la sezione finale, inc. «Membrum orationis appellatur res breviter»: ibid., pp. 577-78). Segue, senza soluzione di continuità, un breve excerptum (f. 65r-v) tratto da Marziano Capella, preceduto dall'avvertenza: Ex commentariolo Rufini (inc. Notandum heroicum versum non pauciores duodecim silabis nec plures habere decem et settem, f. 65r; expl. id fit finalitatis iure hec apud Grecos Teodosius, apud nos Diomedes scribit. Finis, f. 65v). Lo stesso testo compare all'interno del testo nr. 18 (v. infra).
numero d'ordine: VIII ff. 65v-69r Martianus Capella, Institutio metrica text., f. 66r inc. Metrum est mensura pedum, qua mostratur quantum tendi vel contrahi quisque debeat text. expl. pauca que institutioni congruant et sensus teneros nulla prolixitate confundantur. Contuli semel ut potui. Rubrica diplomatica Incipit libellus Servii ad filium de arte et metris (f. 65v) Rubrica diplomatica Finitus libellus Servii ad filium de arte et metris ex exemplari admodum corrupto tractus. Finis (f. 69v) Attribuzioni in rubrica Servius grammaticus Note De Nonno, Un nuovo testo, pp. 129-144 (il ms. presenta la sola sezione D del testo, corrispondente alle pp. 135-36 dell'ed.); per le sezioni A-C1, cfr. infra, ff. 94v-98v
numero d'ordine: IX ff. 70r-75r Servius grammaticus, De finalibus ad Aquilinum prol. inc. Servius Honoratus Aquilo (sic) salutem. Ultimarum syllabarum naturas, sicut preposueras, breviter lucideque digessi prol., f. 70r expl. ex hiis decepsomus (sic), que ad scientiam metrorum proficere credimus text., f. 70r inc. Igitur primas sillabas omnium partium orationis duobus modis considerabimus, natura et positione text. expl. observanda sunt, exceptis que aut dittongon aut positione longe sunt Rubrica diplomatica Servii Honorati gramatici Liber de temporibus syllabarum (f. 70r) Note Keil, Grammatici Latini IV, pp. 449-455 Il testo si articola per paragrafi: De mediis syllabis, De finalibus syllabis nominum, De accusativo, De vocativo, De nominativo, De genitivo, De dativo et ablativo pluralibus, De verbo, De adverbio, De coniunctione, De prepositione, De interiettione.
numero d'ordine: X ff. 75r-78r Maximus Victorinus saec. IV, De ratione metrorum text. inc. Nominativus omnis numero singulari, qui -us syllaba terminatur, eadem ipsa natura brevis est text. expl. rettoricha omniaque eius legere incipiat, idest totam rettoricam, seque cotidie exerceat Rubrica diplomatica De casibus secunde declinationis (f. 75r) Note Keil, Grammatici Latini VI, pp. 216-28 Si tratta della parte finale del De ratione metrorum di Massimo Vittorino, e segnatamente delle sezioni De casibus, De participiis, De adverbiis, De verbis (Keil VI, pp. 222-28). Il testo segue senza soluzione di continuità quello precedente.
numero d'ordine: XI f. 78r Remius (Remmius) Favinus, Carmen de ponderibus et mensuris text. inc. Amphora, terque capit modium; sextarius istum text. expl. at chotila ciatos bis ternos una receptat Rubrica diplomatica Ex Remo Savino grammatico Note Si tratta di un breve estratto del carme, limitato ai vv. 65-66 e 68-73 (Riese, Anthol. Lat. I/2, p. 32 nr. 486)
numero d'ordine: XII ff. 78r-78v Servius grammaticus, In Vergilii carmina commentaria text. inc. O licet si[t] naturaliter brevis, apud Vergilium tamen pro longa habetur text. expl. super illo versu: O virgo nova, mi facies, inopinave surgit Rubrica diplomatica De terminatis in -o (f. 78r) Note excerptum: VI,104 (G. Thilo-H. Hagen, Servii grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii I-II, Teubner, Leipzig, 1881-1884: II, pp. 21-22) Il commentario virgiliano di Servio è trasmesso sia in una versione breve (il testo propriamente detto di Servio) che in una versione più lunga, aumentata da numerosi supplementi e dovuta ad un autore sconosciuto: tale versione lunga, scoperta nel 1584 da Franciscus Modius e pubblicata per la prima volta nel 1600 da Pierre Daniel, è conosciuta sotto i nomi di Servius auctus, Servius Danielis o Scholia Danielis.
numero d'ordine: XIII ff. 78v-79r De metris text. inc. In omni genere metrorum finalis syllaba comunis est, soluttionem dicimus cum una lunga in duas brev text. expl. quartus alieno, ut est apud Oratium, Catullum, Senecam, Martialem
numero d'ordine: XIV ff. 79r-83v De metris Horatii text. inc. Centum aut eo amplius versuum genera cum apud Grecos tum apud Latinos inventa sunt, sed ex hiis omnibus text. expl. altera iam teritur | exemplo undevigesimi | una invenitur tamen | iam iam efficaci Rubrica diplomatica De generibus versuum Oratii Note Il testo continua il precedente (ff. 78v-79r) senza interruzione o elemento distintivo di separazione; sembra opportuno però mantenere una autonoma ricercabilità perché tematicamente presenta una certa autonomia.
numero d'ordine: XV ff. 84r-87r Marius Victorinus, Ars grammatica text. inc. Nunc res admovit (sic), ut non absurdum videretur de ortogrophia (sic) paucis scribere vel analogia. Erit itaque im principio dicendum text. expl. capiant aut de foro capiunt. Foris autem status tam in foro quam in navi et torculari, Rubrica diplomatica Marii Vittorini grammatici nobilissimi de ortographia vel analogia. Lege feliciter Note CPL nr. 1543; Keil, Grammatici Latini VI, pp. 4-173 Si tratta della sezione De orthographia I, 4 (cfr. Keil VI, pp. 7-26; De Nonno, Tradizione, pp. 46-52). A f. 87r chiude l'explicit: id est lenoi (in caratteri greci).
numero d'ordine: XVI 87r-89r Probus M. Valerius, De notis antiquis text. inc. Est etiam circa prescribendas vel paucioribus licteris notandas voces studiorum text. expl. iudicatum solvi. B.E.E.P.P.V.Q.P.P: bona ex editto. Rubrica diplomatica Vallerii Probis Grammatici nobilissimi De regulis iuris notarum. Note Keil, Grammatici Latini IV, pp. 271-75; PL CXXX, coll. 1179 segg.
numero d'ordine: XVII ff. 89v-92v Remius (Remmius) Favinus, Carmen de ponderibus et mensuris text. inc. Pondera Peoniis veterum memorata libellis nosse iuvat pondus rerum nam locavit text. expl. hoc quoque drammarum simili tibi per te parte notetur nec non et sine aquis Rubrica diplomatica Remi Fauni (sic) De ponderibus et mensuris libellus incipit (f. 89r) Rubrica diplomatica Quod repertum est in exemplari vetustissimo non tamen satis emendato,ut cerni licet (f. 92v) Note excerpta (Riese, Anthol. Lat. I/2, pp. 29-3 nr. 486) Il testo, presente in forma ridotta anche a f. 78r (cfr. Riese, Anthol. Lat. I/2, nr. 486, vv. 1-147, 150-152, 154-163), è stato trascritto in due parti: prima i vv. 1-56 (ff. 89v-90v), preceduti dalla rubrica Carmen de ponderibus et mensuris (f. 89v), poi i vv. 57-163 (ff. 90v-92v) sotto il titolo Explicit de ponderibus. Incipit de numeris (f. 90v).
numero d'ordine: XVIII ff. 92v-94r De inventione litterarum excerpt. 1, f. 92v inc. Quippe fama est cadmum classe Phenicum vectum rudibus adhuc Grecorum populis artis eius autorem fuisse. Quidam Ceclopem Atheniensem vel linum telamum (f. 92v) excerpt. 1, f. 93r expl. quo exemplo Claudius tres litteras addiecit, que usu imperitante eo, post obbliterate, aspiciuntur. excerpt. 2, f. 93r inc. Primum ante diluvium Enoc litteras reperit, post diluvium Ram filius Noe excerpt. 3, f. 93v inc. Litteras Latinas invenisse dicitur Carmentis, mater Evandri, que proprio nomine Nicostrata ditta est excerpt. 4, f. 93v inc. Littera apud Ebreos ephis, apud Grecos apud oratores legitera, apud philosophos athomos, apud Latinos littera nuncupatur excerpt. 5, f. 93v inc. A littera sex potestates habet, est enim vocalis, littera, syllaba, pars orationis, nota numeri maioris et minoris; excerpt. 5, f. 94r expl. K: k in Kalendis proprium et perpetum (sic) est, in reliquis c poni potest. Finis Note Si tratta di una serie di excerpta sulle lettere dell'alfabeto, solo parzialmente identificabili nei repertori. Si indicizzano i brani identificati: 1. ff. 92v-93r: Tacito, Annales XI,14,2-3; 2. ff. 93r-v rubr. Ex Cornelio Tacito. De inventione litterarum (f. 93r). Raccoglie alcuni brani registrati da Bursill-Hall, Census, nr. 188.163.5 e 288.227.4 (Anon., Donatus maior commentary; = excerpt. 2) e Bursill-Hall, Census, nr. 188.163.5 (Explanatio in Donatum, vd. anche cfr. Keil, Grammatici Latini IV, pp. 518, 31-519,12). L'excerptum 5 non è stato identificato. Secondo De Paolis, Explanationes (in bibl., p. 190) il gruppo di estratti grammaticali sarebbe costituito da un testo vicino all'anonimo De litteris pubblicato da H. Hagen nella prefazione al supplemento ai Grammatici Latini (si tratta del capitolo De littera, edito insieme ad altri testi grammaticali estratti dal ms. Bern. 207, in GL, Suppl., XXIV sgg.), dai capitoli delle Explanationes dedicati all'inizio di Ars maior I e da alcuni spezzoni del commento serviano a Donato (Servio, Commentarius in artem Donati, GL IV 421-425, 4 + 426, 6-427, 35: capitoli De littera, De syllaba e De accentibus); tuttavia, al riscontro dei frammenti sui repertori indicati dallo studioso, la rispondenza testuale si è rivelata molto approssimativa.
numero d'ordine: XIX ff. 94r-98v Martianus Capella, Institutio metrica text. inc. Ars est unius cuiusque discipline comprensio rationabilior ordinatione percepta. Disciplina ditta est quod discendo conquiritur text. expl. hic est tibi quem promitti, sepius audis, Augustus Cesar, item vale, vale, inquit Hyolla, et cetera. Finis Rubrica diplomatica Quedam exce[r]pta ex veteribus gramaticis Note l ms. presenta solo le sezioni A-C1 del testo identificato da De Nonno (cfr. in bibl. Un nuovo testo, p. 134), sia pur in redazione interpolata; per la sezione D, cfr. supra, ff. 65v-69v.
numero d'ordine: XX ff. 98v-101v Notae metricae text. inc. Chorea habet penultimam productam, est autem Grecum, ut videant indulgere choreis, in fine versus corea text. expl. postquam helides emerunt perficit et cetera. Emerunt mediam corripe, ut matri longa decem et cetera, Donatus super hoc loco Note Si tratta di notae sulla lunghezza di alcune parole, con esemplificazioni del loro utilizzo in versi principalmente da Virgilio.
numero d'ordine: XXI numero d'ordine: XXII f. 103r Epitaphium Leonardi Aretini text. inc. Unicus in terris tenuit quem lingua Latina text. expl. ac varios scripsit lauride fronde Latinos Rubrica diplomatica Epitaphion Leonardi Aretini
numero d'ordine: XXIII f. 103r Epitaphium Francisci Petrarcae text. inc. Frigida Francisci lapis hic tegit ossa Petrarce text. expl. Fessaque iam terris celi requiescat in arce Rubrica diplomatica Epitaphiom Francisci Petrarce
numero d'ordine: XXIV f. 102r-v Domitius Marsus, Epitaphium Tibulli inc. Te quoque Vergilio comitem non equa, Tibulle, | mors iuvenem compos misit ad Elisios expl. hoc peperi flammis cetera dixit aquis. Finis. Amen Rubrica diplomatica Epitaphium Tibulli
numero d'ordine: XXV ff. 104r-111v Ars metrica text. inc. Omnes pedes quibus versus continentur (corr. sup. lin. in : conficiuntur) aut sunt duarum aut trium aut quatuor syllabarum text. expl. dicax, varix, varicosus, luceo, lucerna, titan, titulus, vado, vadum
|
|
Permalink: http://www.mirabileweb.it/ABC/firenze-biblioteca-medicea-laurenziana-conv-soppr-/6283 |