Benoît Beyer de Ryke Le miroir du monde: un parcours dans l'encyclopédisme médiéval RBPhH 81 (2003) 1243-75
Abstract
L'A. offre una visione panoramica complessiva, in senso diacronico, della storia dell'enciclopedismo medievale da Agostino sino al XV secolo, suddivisa in due periodi: il primo, che va dal 500 al 1200, è caratterizzato dalla necessità di riunire, salvaguardare e trasmettere ciò che resta dell'eredità degli
auctores , in una fase storica in cui risulta sempre più arduo accedere materialmente ai testi antichi; il secondo, che occupa il periodo 1200-1500, si distingue per la volontà di offrire un canale di fruizione agevolata all'insieme del sapere attraverso una scelta selettiva, perché, in un'epoca di abbondanza e di continua proliferazione di libri, diviene invece necessario operare una cernita preliminare fra la congerie di dati e informazioni a disposizione di chi decide di dedicarsi a una disciplina. Fra le opere esaminate: il
De doctrina christiana di Agostino, le
Institutiones di Cassiodoro, le
Etymologiae e il
De natura rerum di Isidoro, il
De natura rerum di Beda, il
De universo di Rabano Mauro, l'
Elucidarium e l'
Imago mundi di Onorio Augustodunense, la
Philosophia mundi e il
Dragmaticon di Guglielmo di Conches, il
Didascalicon di Ugo di San Vittore, la
Cosmographia di Bernardo Silvestre, il
De planctu naturae e l'
Anticlaudianus di Alano di Lilla, le
Quaestiones naturales di Adelardo di Bath, la
Physica e le
Causae et curae di Ildegarde di Bingen sino ai quattro capisaldi dell'enciclopedismo del XIII secolo, ossia il
De naturis rerum di Alessandro Neckam, il
De proprietatibus rerum di Bartolomeo Anglico, il
Liber de natura rerum di Tommaso di Cantimpré e, infine, lo
Speculum maius di Vincenzo di Beauvais.
Riduci
Argomenti e indici Enciclopedie Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Alanus ab Insulis n. 1125 ca., m. 1203 ca. ,
Anticlaudianus Alanus ab Insulis n. 1125 ca., m. 1203 ca. ,
De planctu naturae Alexander Neckam n. 1157, m. 1217 ,
De naturis rerum Bartholomaeus Anglicus v. 1225, m. 1250 ca. ,
De proprietatibus rerum Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De natura rerum (Naturas rerum varias labentis et aevi... ) Bernardus Silvestris m. 1159 ca. ,
Cosmographia [a. 1147-1148; Theodorico Carnotensi dicata] (Iam sectum per umbra chaos iam silva decorem... ) Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Institutiones Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
De philosophia mundi [libri IV; a. 1120-1130] Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
Dragmaticon philosophiae [libri VI; a. 1144-1149] Hildegardis Bingensis abbatissa n. 1098, m. 17-9-1179 ,
Causae et curae (Deus ante creationem mundi absque initio fuit et est, et ipse lux et splendor... ) Hildegardis Bingensis abbatissa n. 1098, m. 17-9-1179 ,
Physica (In creatione hominis de terra alia terra sumpta est que homo est, et omnia elementa ei serviebant, quia eum vivere sentiebant... Triticum calidum est et plenus fructus, ita quod in eo nullus defectus est... ) Honorius Augustodunensis presbyter et scholasticus n. 1080 ca., m. post 1153 ,
Elucidarium [ca. 1098-1101] (Discipulus. Gloriose magister, rogo ut ad quaesita mihi ne pigriteris respondere... Saepius rogatus a condiscipulis quasdam quaestiunculas enodare... ) Honorius Augustodunensis presbyter et scholasticus n. 1080 ca., m. post 1153 ,
Imago mundi [ca. 1107-1152] (Mundus dicitur quasi undique motus, est enim in perpetuo motu... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De rerum naturis [una cum epistolis praefatoriis ad Hemmonem episcopum et Ludovicum Germanicum ] (Memor boni studii tui, sancte Pater, quod habuisti in puerili atque iuvenili aetate... Audita bona opinione vestra, quae praedicatur per totas Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Didascalicon de studio legendi (Duae praecipuae res sunt quibus ad scientiam instruitur... Omnium expetendorum prima est sapientia in qua perfecti... ) Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De natura rerum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Thomas de Cantimprato n. 1201, m. 1270 ca. ,
De naturis rerum Vincentius Bellovacensis n. 1190 ca., m. 1264 ca. ,
Speculum maius Scheda N: 27 - 6601
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-le-miroir-du-monde-un-parcours-dans-l-encyclopédi/488247
*
Armando Bisanti (trad. comm.), Pietro Palmieri (adiuv.) Adelardo di Bath L'identico e il diverso. «De eodem et diverso» praef. Alessandro Musco , Palermo, Officina di Studi Medievali 2014 pp. XIX-177 (Machina philosophorum. Testi e studi dalle culture euromediterranee 12)
Abstract
A. Bisanti ha curato la traduzione italiana (pp. 80-163), un'ampia introduzione sull'autore e l'opera e il commento al testo, mentre P. Palmieri ha scritto il saggio «Il
De eodem et diverso di Adelardo di Bath tra innovazione e tradizione» (pp. 37-68). Il testo latino riprodotto è tratto dall'edizione a cura di C.S.F. Burnett (Adelard of Bath
Conversations with His Nephew. «On the Same and the Different», «Questions on Natural Science», and «On Birds» Cambridge 1998; cfr. MEL XXVIII 75). Nell'introduzione viene tracciato un profilo biografico di Adelardo dalla formazione, alle prime opere, in particolare le
Quaestiones naturales e il
De avibus tractatus , fino agli ultimi anni e alle sue traduzioni dall'arabo. Il
De eodem et diverso , redatto prima del 1116, è dedicato a Guglielmo, vescovo di Siracusa: ne vengono descritti contenuto e tematiche, lingua e stile, fonti e modelli classici e medievali, nonché gli inserti metrici, presentandosi il testo in forma di prosimetro. L'opera è pervenuta in un solo codice, il Paris, BNF, lat. 2389, della metà del XII secolo, che presenta il testo ai ff. 81v-91v (82v-92v secondo la foliazione antica). Precede la traduzione la bibliografia (pp. 71-8), chiudono il volume gli indici dei nomi antichi e medievali e di quelli moderni e contemporanei. (Francesca Bongiovanni)
Riduci
Argomenti e indici Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De eodem et diverso (Dum priscorum virorum scripta famosa - non omnia, set pleraque - perlegerim... Sepenumero ammirari soles, nepos, laboriosi itineris mei causam et aliquanto acrius sub nomine levitatis et inconstantie propositum accusare... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De cura accipitrum (Nepos: Quoniam in rerum causis disserendis animus noster admodum est fastiditus... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... )
Manoscritti
Scheda N: 36 - 57
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/l-identico-e-il-diverso-de-eodem-et-diverso/667417
*
Charles Stuart F. Burnett Antioch as a Link Between Arabic and Latin Culture in the Twelfth and Thirteenth Centuries in Charles Stuart F. Burnett Arabic into Latin in the Middle Ages. The Translators and their Intellectual and Social Context Aldershot, Ashgate Variorum 2009 (Variorum Collected Studies Series 939) pp. VIII-412, tavv.
Abstract
Già pubblicato in
Occident et Proche-Orient. Contacts scientifiques au temps des Croisades. Actes du Colloque de Louvain-la-Neuve, 24 et 25 mars 1997 Turnhout 2000 pp. 1-78. L'A. ricostruisce le connessioni culturali nel panorama delle traduzioni, tra Antiochia e Pisa, in particolare attraverso il collegamento fornito da Adelardo di Bath (
Quaestiones naturales ) e il suo contemporaneo Stefano da Pisa, che giunse ad Antiochia dalla città toscana in cerca della sapienza araba. L'A. fornisce l'edizione delle prefazioni di Stefano alla traduzione delle due parti della
Regalis dispositio di Ali Abbas: la prima testimoniata dai mss. Leipzig, UB, 1131 (= L), Vat. Urb. lat. 234 (XV sec.) (= V), Vat. lat. 2429 (XV sec.) e dalle edizioni a stampa di Bernardino Rizzi da Novara (= ve) e Lyon 1523
apud Iacobus Myt (= ly); la seconda tradita, oltre che da V, W, ve e ly, da Worcester, Cathedral Libr., F. 40 (= F), XII sec., Berlin, SB, Lat. 2° 74 (= B), XII sec., Paris, BNF, lat. 6914 (= P), XV sec. (solo capitoli 1-5), Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibl., Amplon. F 250 (= E). BEF presentano un testo molto simile. L'A. fornisce l'edizione anche della prefazione a questa seconda parte. Successivamente sono edite la prefazione al
Medicaminum omnium breviarium , un catalogo alfabetico della
Materia medica di Dioscoride, tratta dai ms. B, f. 334rv e F, f. 134vb e l'explicit, B, f. 343r e F, f. 136v. Pure edite sono le prefazioni al
Liber Mamonis in astronomia , sulla base dell'unico testimone Cambrai, BM, 930, ff. 2r, 15r, 26v, 38r. Nella seconda appendice l'A. opera un paragone tra i sistemi alfanumerici riscontrati nella copia di Stefano della
Rhetorica ad Herennium (Milano, Ambrosiana, E 7 sup.), la
Regalis dispositio , il
Liber Mamonis , le tavole astronomiche nei mss. London, BL, Harley 5402 e Pommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibl., 66 e la traduzione dell'
Almagestum nel ms. Dresden, Landesbibl., Db. 87. Nella terza appendice lo studio del sistema di datazione riscontrabile negli scritti di Stefano. Riproduzione di varie figure dai codici. (Elisa Chiti)
Riduci
Argomenti e indici islamica, Rapporti con le culture non latine Rhetorica ad Herennium Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Alhazen n. 965 ca., m. 1040 ca. ,
De configuratione mundi Ali Abbas m. 995 ,
Liber regalis Dioscorides Pedanius, Fortleben ,
De materia medica Ptolomaeus Claudius, Fortleben ,
Syntaxis mathematica [Almagestum] Stephanus Antiochenus v. 1127 ,
Liber Mamonis in astronomia (Quoniam in canonem astronomiae quas proposueramus... ) Stephanus Antiochenus v. 1127 ,
Liber regalis [opus Ali Abbas; translatio ex arabico]
Manoscritti
Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 2° 74 (Rose 898) Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 930 (829) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Urb. lat. 234 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 2429 Dresden, Sächsische Landesbibliothek, Staats- und Universitätsbibliothek, Db 87 Erfurt, Universitätsbibliothek Erfurt, Dep. Erf., CA 2° 250 Leipzig, Universitätsbibliothek, 1131 London, British Library, Harley 5402 Milano, Biblioteca Ambrosiana, E 7 sup. Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6914 Pommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 66 (2640) Worcester, Cathedral and Chapter Library, F. 40 Scheda N: 31 - 11132
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-antioch-as-a-link-between-arabic-and-latin-cultur/575712
*
Charles Stuart F. Burnett Arabic and Latin Astrology Compared in the Twelfth Century: Firmicus, Adelard of Bath and «Doctor Elmirethi» («Aristoteles Milesius») in Studies in the History of the Exact Sciences in Honour of David Pingree cur. Charles Stuart F. Burnett - Jan P. Hogendijk - Kim Plofker - Michio Yano , Leiden-Boston, MA, E.J. Brill 2004 (Islamic Philosophy, Theology and Science. Texts and Studies 54) pp. XIII-890, 247-63
Abstract
L'A. parte dalla confutazione del punto di vista di molti studiosi della storia dell'astrologia, che ravvisano la cancellazione delle previe conoscenze astrologiche in seguito all'introduzione dell'astrologia araba, sulla base di due ragioni principali: l'uso, nelle traduzioni dall'arabo, di termini astrologici tecnici desunti appunto dalla traduzione astrologica occidentale precedente al XII sec.; il principale testo latino sull'astrologia, il
Mathesis di Firmico Materno (IV sec.), viene appunto riscoperto in quel XII sec. in cui vengono condotte le maggiori traduzioni dall'arabo. Anzi, l'A. nota la compresenza del
Mathesis e della prima traduzione astrologica dall'arabo, il
Liber Alchandrei , nel ms. München, BSB, lat. 560. Nel ms. del
Mathesis Soest, Wissenschaftliche Stadtarchiv, 24, ad esempio, un annotatore ha scritto a margine il corrispondente arabo di molti termini tecnici utilizzati da Firmico. L'A. prende in considerazione i maggiori trattati astrologici di Albumasar (
Introductorium magnum e
Ysagoge minor , in particolare, tradotta da Adelardo di Bath). Lo scopo dell'A. è quello di risolvere l'enigma di una citazione in
Mathesis II 1 3, laddove elenca i segni maschili e femminili, e fa riferimento ad un certo Elmireth. Per far questo ricorre ad un'opera di Adelardo, il
De opere astrolapsus , in cui il filosofo fa riferimento ad un certo
doctor Almirethi , come una delle maggiori autorità nella costruzione dell'astrolabio. Una comparazione fra le citazioni presenti nella traduzione dell'
Ysagoga minor di Adelardo e i passaggi relativi e degni di comparazione del
Mathesis conducono l'A. ad avanzare una possibile identificazione di Elmireth con gli
Iudicia Aristotelis , traditi nel ms. più antico Paris, BNF, lat. 16208, in cui una mano, in una nota, ha aggiunto
Liber Arystotelis Milesii medici perypathetici in principiis iudiciorum astrorum in interrogationibus .
Milesius sembra essere con buona probabilità il corrispondente latino per il nome arabo
Elmireth /
Almirethi , anche se gli
Iudicia Aristotelis non sembrano affatto includere informazioni concernenti la relazione fra il sesso dei pianeti e la loro natura calda o fredda. L'A. nota infine l'affinità fra la scrittura delle annotazioni nel ms. Soest, di mano diversa rispetto a quella del
Mathesis , ed alcuni tratti di Adelardo, sebbene non abbia gli elementi distintivi della scrittura di Adelardo nei due mss. delle
Quaestiones naturales , Paris, BNF, 2389 e Avranches, BM, 235. L'A. conclude notando l'interessante uso che Adelardo e la sua scuola fecero del
Mathesis . (Elisa Chiti)
Riduci
Argomenti e indici Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De opere astrolapsus Iudicia Ptolomei ad Aristonem (seu Heristonem) filium suum (Signorum alia sunt masculina alia feminina... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Isagoge minor [opus Albumasaris; translatio ex arabico ] Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Albumasar n. 787, m. 886 ,
Isagoge minor Albumasar n. 787, m. 886 ,
Liber introductorii maioris ad scientiam iudiciorum astrorum Alchandreus saec. X ,
Mathematica Alhandrei summi astrologi Aristoteles pseudo, Fortleben ,
Iudicia Ptolomei ad Aristonem (seu Heristonem) filium suum (Signorum alia sunt masculina alia feminina... ) Firmicus Maternus, Fortleben ,
Mathesis Manoscritti
Avranches, Bibliothèque Municipale «Edouard Le Héricher», 235 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 560 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 16208 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2389 Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, 24 Scheda N: 26 - 85
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-arabic-and-latin-astrology-compared-in-the-twelft/482293
*
Charles Stuart F. Burnett Humanism and Orientalism in the Translations from Arabic into Latin in the Middle Ages in Wissen über Grenzen. Arabisches Wissen und lateinisches Mittelalter cur. Andreas Speer - Lydia Wegener , Berlin-New York, W. de Gruyter 2006 (Miscellanea mediaevalia. Veröffentlichungen des Thomas-Instituts der Universität zu Köln 33) pp. XXIV-838, 22-31
Abstract
I traduttori medievali di testi arabi si possono dividere in due gruppi: i primi, chiamati
umanisti tendono a celare l'origine araba della loro traduzione, facendo ricorso al latino classico e a termini di derivazione greca; gli altri, detti
orientalisti , al contrario, ostentano volentieri la natura orientale o esotica della loro conoscenza. Del primo tipo di traduttori fanno parte Alfano di Salerno (
Premnon physicon ) e Stefano di Antiochia (con la sua traduzione di al-Magusi), ma questa tendenza fu seguita anche dai membri della scuola di Chartres e gli emuli, principalmente da Ermanno di Carinzia (
Introductorium maius ) e Roberto di Ketton (con la sua traduzione del Corano). In questi autori era viva la convinzione che la cultura greca - medica, matematica e astronomica - fosse superiore a quella araba, e preferivano tradurre i testi proprio dal greco: accadeva, però, che i codici dispobibili fossero in lingua araba e che non fosse possibile avere sotto mano un testo greco; l'origine araba del testo di partenza, allora, veniva mascherata con un forte ricorso a termini greci, semplicemente traslitterati in latino, ma traducevano l'opera mantenendo la sintassi della lingua originale (l'arabo), per questo è relativamente semplice capire questa dissimulazione. Del secondo gruppo fa parte Adelardo di Bath, fiero di ostentare i suoi
studia Arabum nelle
Quaestiones naturales , facendo ricorso, nell'ambito di traduzioni letterali, a molti termini arabi, senza dare peso allo stile in latino: il suo esempio fu seguito dalla scuola di Toledo, di cui si ricorda uno dei principali esponenti, Gerardo da Cremona, e da Michele Scoto. (Lorenza Tromboni)
Riduci
Argomenti e indici Traduzioni Gerhardus Cremonensis n. 1114, m. 1187 Michael Scotus n. 1175 ca., m. 1234 ca. Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Albumasar n. 787, m. 886 ,
Liber introductorii maioris ad scientiam iudiciorum astrorum Alfanus I Salernitanus archiepiscopus n. 1015/1020, m. 9-10-1085 ,
Premnon physicon [opus Nemesii Emeseni; translatio ex graeco] Ali Abbas m. 995 ,
Liber regalis Hermannus de Carinthia fl. 1138-1143 ,
Introductorium maius [opus Albumasaris; translatio ex arabico ] (Apud latinos artium...... ) Nemesius Emesenus, Fortleben ,
De natura hominis Robertus Ketenensis fl. 1143-1144, m. post 1157 ,
Liber legis Saracenorum quem Alchoran vocant [translatio ex arabico] Stephanus Antiochenus v. 1127 ,
Liber regalis [opus Ali Abbas; translatio ex arabico]
Scheda N: 28 - 5413
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-humanism-and-orientalism-in-the-translations-from/517801
*
Charles Stuart F. Burnett (ed.) Max Lejbowicz - Emilia Ndiaye - Christiane Dussourt (trad. comm.), Italo Ronca - Pedro Mantas-España (adiuv.) Adélard de Bath L'Un et le divers. Questions sur la nature (les causes des choses) avec le pseudépigraphe «Comme l'atteste Ergaphalau» Paris, Les Belles Lettres 2016 (ISBN 978-2251336541) pp. CXXXVIII-458 (Auteurs latins du Moyen Age)ISBN: 978-2251336541
Argomenti e indici Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De eodem et diverso (Dum priscorum virorum scripta famosa - non omnia, set pleraque - perlegerim... Sepenumero ammirari soles, nepos, laboriosi itineris mei causam et aliquanto acrius sub nomine levitatis et inconstantie propositum accusare... ) Ut testatur Ergaphalau (Ut testatur Ergaphalau, absoluta non potest haberi alicuius rei noticia nisi precedentium, velud ratio deposcit, doctrina elucescat... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Ut testatur Ergaphalau (?) (Ut testatur Ergaphalau, absoluta non potest haberi alicuius rei noticia nisi precedentium, velud ratio deposcit, doctrina elucescat... ) Scheda N: 38 - 39
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/l-un-et-le-divers-questions-sur-la-nature-(les-cau/692392
*
Charles Stuart F. Burnett (ed.) Max Lejbowicz - Emilia Ndiaye - Christiane Dussourt (trad. comm.), Italo Ronca - Pedro Mantas-España (adiuv.) Adélard de Bath L'Un et le divers. Questions sur la nature (les causes des choses) avec le pseudépigraphe «Comme l'atteste Ergaphalau» Paris, Les Belles Lettres 2016 pp. CXXXVIII-458 (Auteurs latins du Moyen Age)
Abstract
Il volume riunisce tre testi: due di Adelardo di Bath (il
De eodem et diverso e le
Quaestiones naturales ) e lo pseudepigrafo
Ut testatur Ergaphalau . La scelta di questa selezione è dettata dalla «rivendication de l'auteur qui ouvre les QN [
Quaestiones naturales ], à savoir valoriser les 'études des Arabes' (
Arabum studia ) contre l'autorité des 'enseignements donnés en Gaule' (
sententiae Gallicae ) pour, d'une parte, essayer de cerner l'origine de cette curiosité dans le DEED [
De eodem et diverso ], oeuvre de jeunesse, et, d'autre parte, en suivre les manifestations dans l'ouvrage de la maturité. Il était dès lors intéressant d'ajouter UTE [
Ut testatur Ergaphalau ], pour compléter ce parcours» (pp. VII-VIII). Il
De eodem et diverso è pubblicato alle pp. 2-87, le
Quaestiones naturales alle pp. 88-307, entrambi con traduzione francese a fronte. Il testo latino è quello dell'edizione critica di C.S.F. Burnett (
Conversations with His Nephew. «On the Same and the Different», «Questions on Natural Science», and «On Birds» Cambridge 1998; cfr. MEL XXVIII 75) pp. 2-73 per il
De eodem et diverso e pp. 82-227 per le
Quaestiones naturales . Il
De eodem et diverso è tradito dal solo ms. P = Paris, BNF, lat. 2389 ff. 81v-91v; le
Quaestiones naturales sono conservate nei seguenti codici: B = Praha, Národní Knihovna, VIII.H.32 ff. 54v-69r; Be = Bergamo, Bibl. Civica, a VII 40 ff. 1r-54v; C = Paris, BNF, lat. 6415 ff. 23v-39v; Ce = Oxford, CCC, 86 ff. 163r-187r; D = Oxford, Bodl. Libr., Digby 11 ff. 97r-103r; E = Eton, Eton College Libr., 161 ff. 1r-37r; Es = El Escorial, Real Bibl., o.III.2; F = Firenze, Laurenziana, Gadd. Reliqui 74 ff. 3r-34r; G = London, BL, Cotton Galba E. IV ff. 214r-228r; J = Salzburg, Stiftsbibl.Sankt Peter, a.V.2 ff. 35v-63v; L/P
1 = Leiden, BU, Voss. lat. 4° 84 ff. 12v-16v + Paris, BNF, lat. 2389 ff. 65r-81v; M = Montpellier, Bibl. Interuniversitaire, Section de Médecine, H 145 ff. 63r-90v; N = Paris, BNF, lat. 18081 ff. 195r-210v; Or = Oxford, Oriel Coll., 7 ff. 192r-194v; Ox = Bodl. Libr., Bodl. 679 ff. 108r-127r; Q = Paris, BNF, lat. 6739 ff. 1r-71r; Qu = n.a. lat. 372 f. 67 (soltanto la lista delle questioni); R = Reims, BM, 877 ff. 1r-27r; Ri = 872 ff. 109r-111r; S = Stuttgart, WLB, Theol. et phil. 4° 159 ff. 12v-22r; Se = Sevilla, BU, 332-155 ff. 135r-152v; V = Paris, BNF, lat. 6628 ff. 80v-114v; W = London, Wellcome Libr., 4 ff. 1r-24v; Wi = Wien, ÖNB, 2351 ff. 1r-17v; X = Paris, BNF, lat. 14700; Y = Paris, BNF, lat. 6286, f. 55v (soltanto l'inizio); Z = Paris, BNF, lat. 6385 f. 51v (soltanto l'inizio). Vi sono inoltre, delle
Quaestiones naturales , tre edizioni antiche: due stampate a Lovanio intorno al 1475 e una ad Anversa intorno al 1488-1489. Anche per il terzo testo, l'
Ut testatur Ergaphalau , pubblicato con traduzione francese a fronte alle pp. 308-18, il testo latino di riferimento è di C.S.F. Burnett (
Adelard, Ergaphalau and the Science of the Stars in
Adelard of Bath. An English Scientist and Arabist in the Early Twelfth Century London 1987 pp. 133-45; cfr. MEL XI 2506). L'
Ut testatur Ergaphalau , conservato nei soli due mss. J = Cambridge, Jesus Coll., Q.G.29 ff. 179r-181r e L = Lyon, BM, 328 ff. 74v-75r, deve essere messo in relazione con un insieme di sette testi, scritti nella Catalogna della fine del X secolo, conosciuti come
Alchandreana e pubblicati da D. Juste (
Les «Alchandreana» primitifs. Etude sur les plus anciens traités astrologiques latins d'origine arabe, Xe siècle Leiden-Boston, MA 2007; cfr. MEL XXXIV 175). Benché redatti in latino, gli
Alchandreana si possono differenziare secondo il grado di appartenenza alle tre aree linguistico-confessionali: l'
In principio fecit Deus caelum et terram e il
Benedictum sit nomen Domini , i testi più primitivi del
corpus , sono ancora vicini alle fonti arabe per il vocabolario e il loro latino è mediocre; il
Quicumque nosse desiderat legem astrorum denuncia ancora una debole conoscenza del latino; le
Proportiones competentes in astrorum industria (l'unico testo con un autore identificato, il vescovo Miro Bonfill) sono scritte in un latino «dont la préciosité frise l'extravagance»; il
Liber Alchandrei , l'
Epistola Argafalau ad Alexandrum e il
Breviarium Alchandrei mostrano un latino di migliore qualità e sono probabilmente gli ultimi scritti in ordine di tempo. L'
Epistola Argafalau è sicuramente legata all'
Ut testatur Ergaphalau ; così come non può essere fortuita la contiguità di quest'ultimo con le opere di Adelardo nei mss. J (dove l'
Ut testatur Ergaphalau precede il
De opere astrolapsus ) e L (dove l'
Ut testatur Ergaphalau segue il
Centiloquium Ptolomaei e il
Liber prestigiorum Thebidis e precede l'
Isagoge minor ). Oltre all'introduzione e all'edizione con traduzione a fronte, il volume accoglie una «Reproduction et commentaire du MS Paris, BnF, lat. 2389, fol. 89v°-90v°» (pp. LXXXI-LXXXIV), una «Notice sur 'Aplanon' (Q 71)» (pp. LXXXV-LXXXIX), la bibliografia, «Repères biographiques et historiques», le note complementari (pp. 319-427), l'indice dei nomi e quello dei termini. (Beatrice Baragatti)
Riduci
Argomenti e indici Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De eodem et diverso (Dum priscorum virorum scripta famosa - non omnia, set pleraque - perlegerim... Sepenumero ammirari soles, nepos, laboriosi itineris mei causam et aliquanto acrius sub nomine levitatis et inconstantie propositum accusare... ) Centiloquium Ptolomaei Ut testatur Ergaphalau (Ut testatur Ergaphalau, absoluta non potest haberi alicuius rei noticia nisi precedentium, velud ratio deposcit, doctrina elucescat... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Centiloquium [opus Ptolomaei pseudo ; translatio ex arabico ] (Doctrina stellarum ex te et illis) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De opere astrolapsus Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Isagoge minor [opus Albumasaris; translatio ex arabico ] Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Liber prestigiorum Thebidis secundum Ptolomaeum et Hermetem [opus Thabit ibn Qurra; translatio ex arabico ] (Quicumque geometria atque philosophia peritus, astronomie expers fuerit, otiosus est; est enim astronomia omnium artium et re excellentissima et prestigiorum effectu commodissima) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Ut testatur Ergaphalau (?) (Ut testatur Ergaphalau, absoluta non potest haberi alicuius rei noticia nisi precedentium, velud ratio deposcit, doctrina elucescat... ) Albumasar n. 787, m. 886 ,
Isagoge minor Alchandreus saec. X ,
Benedictum sit nomen Domini Alchandreus saec. X ,
Breviarium Alhandrei summi astrologi Alchandreus saec. X ,
Epistola Argafalau ad Alexandrum Alchandreus saec. X ,
In principio fecit Deus caelum et terram Alchandreus saec. X ,
Mathematica Alhandrei summi astrologi Alchandreus saec. X ,
Proportiones competentes in astrorum industria [4 versiones; opus Mironis Gerundensis episcopi] Alchandreus saec. X ,
Quicumque nosse desiderat legem astrorum Miro Gerundensis episcopus sedit 970-981, m. 984 ,
Proportiones competentes in astrorum industria [4 versiones; opus sub nomine Alchandrei traditum] Ptolomaeus Claudius pseudo, Fortleben ,
Centiloquium Thabit Ibn Qurra n. 836, m. 18-2-901 ,
De imaginibus (Dixit Aristoteles. Qui philosophiam et geometriam Dixit Thebit ben Corat. Cum volueris operari)
Luoghi: Antwerpen/Anvers Catalogna Leuven/Louvain
Manoscritti
Bergamo, Biblioteca Civica «Angelo Mai», MA 12 (Alfa VII 40) Cambridge, Jesus College, 76 (Q.G.29) El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, o.III.2 Eton, Eton College Library, 161 (Bl.6.16) Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Gadd. Reliqui 74 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 4° 84 London, British Library, Cotton Galba E. IV London, Wellcome Library (olim Wellcome Historical Medical Library), 4 Lyon, Bibliothèque de la Part-Dieu (olim Bibliothèque Municipale), 328 (261) Montpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 145 Oxford, Bodleian Library, Bodl. 679 (S.C. 2596) Oxford, Bodleian Library, Digby 11 (S.C. 1612) Oxford, Corpus Christi College, 86 Oxford, Oriel College (in deposito presso la Bodleian Library), 7 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6286 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6385 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 18081 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6739 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6415 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 14700 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2389 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6628 Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 372 Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), VIII.H.32 (1650) Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 877 (B. 98) Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 872 (J. 751) Salzburg, Benediktiner-Erzabtei Sankt Peter, Stiftsbibliothek, a.V.2 Sevilla, Biblioteca Universitaria, 332-155 Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Theol. et phil. 4° 159 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2351 Scheda N: 41 - 31
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/l-un-et-le-divers-questions-sur-la-nature-(les-cau/744943
*
Charles Stuart F. Burnett (ed.) Max Lejbowicz - Emilia Ndiaye - Christiane Dussourt (trad. comm.), Italo Ronca - Pedro Mantas-España (adiuv.) Adélard de Bath L'Un et le divers. Questions sur la nature (les causes des choses) avec le pseudépigraphe «Comme l'atteste Ergaphalau» Paris, Les Belles Lettres 2016 pp. CXXXVIII-458 (Auteurs latins du Moyen Age)Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
De eodem et diverso (Dum priscorum virorum scripta famosa - non omnia, set pleraque - perlegerim... Sepenumero ammirari soles, nepos, laboriosi itineris mei causam et aliquanto acrius sub nomine levitatis et inconstantie propositum accusare... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Ut testatur Ergaphalau (?) (Ut testatur Ergaphalau, absoluta non potest haberi alicuius rei noticia nisi precedentium, velud ratio deposcit, doctrina elucescat... ) Scheda N: 42 - 49
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/l-un-et-le-divers-questions-sur-la-nature-(les-cau/771928
*
Charles Stuart F. Burnett Natural Death and the Alleviation of Old Age in the Middle Ages in Longevity and Immortality. Europe-Islam-Asia Firenze, SISMEL. Edizioni del Galluzzo 2018 =Micrologus 26 (2018) 155-68
Abstract
L'A. si occupa della costituzione della materia al di là della quintessenza, che è mutevole e va incontro a corruzione e cambiamento. Nel caso del
De mundi coelestis terrestrisque constitutione dello pseudo Beda e nelle
Quaestiones naturales di Adelardo di Bath, il termine
mors viene interpretato in senso non negativo, come
redintegratio . Adelardo in particolare spiega la morte basandosi interamente sullo stato degli elementi: in uno stato ben bilanciato l'anima permane sempre, mentre in uno stato non ben disposto, come le pietre, l'anima non entra mai. La morte quindi non è altro che l'evento che segue la perdita di equilibrio tra gli elementi. Alberto Magno (
Quaestiones super De animalibus ) si chiede se la giovinezza possa essere rinnovata; anche il Dominus castri
Goet (Ruggero Bacone) scrive il
De retardatione accidentium senectutis sullo stesso tema e propone due modi per ritardare l'invecchiamento: uno è attraverso un regime salutare e l'altro attraverso i farmaci. I
regimina sanitatis si basano sui sei
non naturales , descritti nella
Theorica Pantegni di Costantino Africano. Il secondo modo per ritardare la vecchiaia si basa sui farmaci ed è molto dettagliato nella seconda parte del
De retardatione , che si intitola
De compositione quarundam medicinarum in speciali que iuvant sensum, id est imaginationem, rationem et memoriam . (Elisa Chiti)
Riduci
Argomenti e indici Filosofia e teologia De mundi coelestis terrestrisque constitutione (Mundus iste sensibilis constat ex quattuor elementis... ) De retardatione accidentium senectutis Medicina Adelardus Bathoniensis n. 1080 ca., m. 1151 ,
Quaestiones naturales (Adelardus: Meministi, nepos, septennio iam transacto, cum te in Gallicis studiis pene puerum iuxta Laudisdunum... Cum in Angliam nuper redierim, Henrico Willelmi Anglis imperante, quoniam a patria causa studii diu me exceperam... ) Albertus Magnus n. 1200 ca., m. 15-11-1280 ,
Quaestiones super De animalibus Aristotelis Ali Abbas m. 995 ,
Liber regalis Beda Venerabilis pseudo ,
De mundi coelestis terrestrisque constitutione (Mundus iste sensibilis constat ex quatuor elementis... ) Constantinus Africanus n. 1020 ca., m. 1087 ,
Pantegni [opus Ali Abbas; translatio ex arabico] Dominus castri Goet saec. XIII ante med. ,
De retardatione accidentium senectutis [opus et tributum Rogerio Baconi] (?) Rogerius Bacon pseudo ,
De retardatione accidentium senectutis
Leggi articolo
Scheda N: 40 - 4802
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-natural-death-and-the-alleviation-of-old-age-in-t/738681