Bibliotheca Augustana cur. Ulrich Harsch , http://www.fh-augsburg.de/~harsch/augustana.html (ultimo accesso: 17/03/05)
)
Abstract
Il sito consta di diverse sezioni, dedicate ai testi scritti in latino, greco, ebraico e nelle lingue europee più diffuse (tedesco, inglese, francese, italiano, spagnolo, polacco, russo). Al visitatore è offerta inoltre la possibilità di accedere ad una raccolta di materiali, riguardanti la storia dell'arte (architettura, scultura, pittura), denominata «Museum virtuale». Ciascuna sezione del sito è dotata di un indice alfabetico e di uno cronologico, per facilitare la consultazione del suo contenuto; in alcuni casi è presente un ulteriore collegamento, denominato «auxiliaria», che consente all'utente di accedere ad una raccolta di risorse aggiuntive (dizionari, bibliografie ecc.). La sezione
Bibliotheca latina si articola in tre sotto-sezioni, dedicate rispettivamente all'antichità (
latinitas romana , ulteriormente suddivisa in
latinitas antiqua ,
classica e
postclassica , individuando un arco cronologico che va dal VII sec. a.C. al VI sec. d.C.) al medioevo (
latinitas mediaevalis , VII-XIV sec.) e all'età moderna e contemporanea (
latinitas nova , XV-XIX sec.). All'interno delle singole sezioni, per ciascuno degli autori trattati, è stato approntato un dossier costituito da un breve profilo biografico, una lista di opere (alcune di esse leggibili in edizione digitale), ed un apparato di riferimenti bibliografici. Nella sezione denominata latinitas postclassica, contenente testi latini del VI sec. d.C., trovano spazio autori come Boezio, Benedetto, Giustiniano, Cassiodoro, Giunilio, Gregorio di Tours, Giovanni di Biclaro e Colombano. Le opere riprodotte in edizione digitale, in essa disponibili sono: Boezio,
De institutione musica libri V ,
Tractatus theologici ,
Consolatio Philosophiae ; Benedetto da Norcia,
Regula ; Giustiniano,
Corpus iuris civilis ; Cassiodoro,
Variarum libri XII ,
Ordo generis Cassiodorum ,
Oratio pro Eutharico ,
Chronica ,
Epistolae Theodericianae variae ,
Historiae Gothorum libri XII ,
Oratio pro Vitigi et Matasunthae ,
De anima ,
Complexiones in actibus apostolorum ,
Expositio psalmorum ,
Institutiones ; Giunilio,
Institutorum regulariorum divinae legis libri II ; Gregorio di Tours,
Historiarum Francorum libri X ; Giovanni di Biclaro,
Chronicon ; Colombano,
Regula monachorum ,
De paenitentia ,
Epistolae ,
Sermones ,
Carmen navale . Nella sezione
Latinitas mediaevalis , si trovano i dossier e le edizioni digitali di: Isidoro di Siviglia,
Etymologiarum libri XX ,
Sententiarum libri III ,
De rerum natura ; Lathcen,
Lorica , Beda,
De temporibus ratione ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum ,
Vita sancti Cuthberti metrica (BHL 2020),
Vita sanctorum abbatum monasterii in Wiremutha et Gyruum (BHL 8968),
Epistola ad Albinum ,
Epistola ad Ecbertum episcopum ,
De orthographia ; Paolo Diacono,
Carmina ,
Historia Langobardorum (oltre alle
Fabulae , spurie);
Constitutum Constantini (il testo oggetto degli studi del Valla), Angilberto di Saint-Riquier,
Carmina ; Carlo Magno,
Epistola de litteris colendis ,
Capitulare de villis ,
Karoli ad Fulradum abbatem epistola ,
Testamentum ; Teodulfo d'Orléans,
Carmina LXXX ; Eginardo,
Vita Karoli (BHL 1580); Modoino,
Ecloga ad Karolum ,
Rescriptum ad Theodulfum ;
Falsaria pseudoisidoriana (una raccolta di testi che comprende le
Decretales pseudoisidoriane , i
Capitula Angilramni e la
Collectio Danieliana , nell'edizione di K.-G. Schon); Angilberto,
Versus de bella quae fuit acta Fontaneto ; Rabano Mauro,
De rerum naturis libri XXII ,
Carmina ; Nitardo,
Historiarum libri IV ; Agnello,
Liber pontificalis ; Valafrido Strabone,
Visio Wettini (secondo l'ed. Traill),
Carmina ,
De cultura hortorum ,
De imagine Thetrici ; Giovanni Scoto Eriugena,
Periphyseon ,
Carmina ;
Navigatio sancti Brendani ;
Waltharius ; Viduchindo,
Rerum gestarum Saxonicarum , Rosvita,
Ascensio ,
Dulcitius ,
Abraham ,
Pafnutius ; Abbone di Fleury,
Quaestiones grammaticales ; Dudone di San Quintino,
Gesta Normannorum ducum ; Vipone,
Sequentia Paschalis ,
Versus pro obitu Chuonradi imperatoris ,
Romana superstitio ,
Gesta Chuonradi II ;
Ruodlieb ;
Regimen sanitatis Salernitanum ;
Carmina Cantabrigiensia ; Anselmo,
Monologion ,
Proslogion ,
Cur Deus homo ;
Epistola ad Urbanum papam ; Bruno di Sassonia,
De bello Saxonico ;
De arte pingendi ;
Chronicon et gesta ducum sive principum Polonorum anonymi Galli ; Teofilo,
De diversis artibus libri III ; Guglielmo di Conches,
Philosophia mundi ,
Moralium dogma philosophorum ; Pietro Lombardo,
Sententiae ; Ugo di San Vittore,
Didascalicon ;
De arrha animae ; Eloisa,
Epistolae ad Abaelardum ; Goffredo di Monmouth,
Vita Merlini ;
Concilium Romarici montium ; Giuseppe di Exeter,
Frigii Daretis Yliados libri (nell'ed. Dunkle); Ermanno Giudeo,
Opusculum de conversione sua ; Alano di Lilla,
Anticlaudianus ; Bernardo di Morlas,
De contemptu mundi ; Gioacchino da Fiore,
Liber figurarum ,
Exhortatorium Iudeorum ;
Liber de causis ; Andrea Cappellano,
De amore ; Pietro Valdo,
Symbolum Valdensium ; Giovanni di Altavilla,
Architrenius ; Saxo Grammatico,
Gesta Danorum ; Gervasio di Tilbury,
Otia imperialia (ed. Zimmermann);
Mappa mundi Ebstorfiensis (ed. Kugler-Warnke); Gregorio IX,
Epistolae ,
Decretales ; Boncompagno da Signa,
Quinque tabule salutationum ,
Tractatus virtutum ,
Notule auree ,
Palma ,
Liber de obsidione Anconae ,
Oliva ,
Cedrus ,
Mirra ,
Breviloquium ,
Isagoge ,
Liber de amicitia ,
Rota veneris ,
Boncompagnus ,
Epistola mandativa ad comites palatinos ,
Liber X tabularum ,
Corona ,
Rhetorica novissima ,
Libellus de malo senectutis et senii ,
Epistola ad Philippum ,
Prologus ad summam codicis Azzonis ; Roberto Grossatesta,
De cometis ,
De generatione stellarum ,
De sphaera ,
Super psalterium ,
De luce ,
De colore ,
Quaestio de calore solis ,
De differentiis localibus ,
De finitate motus ,
De generatione sonorum ,
De impressionibus aeris ,
De impressionibus elementorum ,
De intelligentiis ,
De iride ,
De libero arbitrio ,
De lineis angulis ,
De motu corporali ,
De motu supercaelestium ,
De natura locorum ,
De ordine emanandi ,
De potentia et actu ,
De statu causarum ,
De scientia Dei ,
De unica forma ,
De veritate propositionis ,
De veritate ,
Quod homo sit minor mundus ,
De artibus liberalibus ,
Dicta ,
Epistolae ;
Magna Charta ; Francesco d'Assisi,
Regula bullata ,
Regula non bullata ,
Epistola toti ordini missa ,
Testamentum ,
Canticum fratris solis (latine) ; Maestro Gregorio,
Narratio de mirabilibus urbis Romae , Guido Faba,
Summa de vitiis et virtutibus , Albertano da Brescia,
De amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae ,
Sermo Ianuensis ,
Ars loquendi et tacendi ,
Liber consolationis et consilii ,
Sermones quattuor ;
Carmina Burana ; Giovanni di Garlandia,
Integumenta super Ovidium metamorphoseos ,
De mensurabili musica [in questo caso sono stati confusi, anche nel dossier bibliografico, due differenti autori, entrambi conosciuti come Giovanni di Garlandia. Come si legge in Potthast, Repertorium, VI, pp. 322-3: «Iohannes de Garlandia seu Gallicus seu Primarius [...] alter est ac Iohannes de Garlandia, poëta ac grammaticus Anglicus». L'interesse per la musica è caratteristica di Giovanni di Garlandia Gallicus]; Alberto Magno,
De XV problematibus ;
Statuta communis Bugellae ; Guglielmo di Peraldo,
Summa de vitiis ,
De eruditione principum , Enrico Bracton,
De legibus et consuetudinibus Angliae , Tommaso d'Aquino,
Summa theologiae ,
Quaestiones disputatae de anima ,
De ente et essentia ; Iacopo da Varazze,
Legenda aurea ;
Liber Kalilae et Dimnae ; Geltrude di Helfta,
Legatus divinae pietatis ;
Vita Agnetis de Bohemia ; Ricoldo da Monte di Croce,
Libellus ad nationes orientales ; Dante,
De vulgari eloquentia ,
De monarchia ,
Eclogae ,
Questio de aqua et terra ,
Epistolae ;
Gesta Romanorum ; Walter Burley,
De sensibus (secondo l'ed. Gloning); Guglielmo di Ockham,
Dialogus ; Nicola di Autrecourt,
Epistolae ,
Exigit ordo esecutionis ,
Articuli condemnati ; Brigida di Svezia,
Revelationes (secondo l'ed. Bergh), Petrarca,
Familiarum rerum libri XXIV ; Nicola Oresme,
De origine, natura, iure et mutationibus monetarum ; Giovanni di Sassonia,
Historia de septem sapientibus ; Giovanni Hus,
Tractatus de ecclesia ,
Epistolae ,
Responsum ; Leonardo Bruni,
De studiis et litteris ;
Oratio in funere Iohannis Strozze ; Poggio Bracciolini,
Liber facetiarum , Niccolò Cusano,
De deo abscondito ,
Autobiographia ,
De mathematicis complementis ,
Commentatio de notione creandi ,
De apice theoriae ; Leon Battista Alberti,
De pictura ,
Naufragus ; Lorenzo Valla,
De falso credita et ementita Constantini donatione declaratio ;
Liber institutionis imperatoris Maximiliani I (ex ms. Wien, ÖNB, Ser. Nova 2617); Giovanni Gioviano Pontano,
Carmina ; Cristoforo Colombo,
Epistola de insulis nuper repertis ; Agostino Tünger,
Facetiae (ed. von Keller); Corrado Celtis,
Oratio Ingelstadiana ,
Quattuor libri amorum ,
Germania generalis ,
Libri odarum quattuor ,
Epigrammata ; Giovanni Pico della Mirandola,
Carmina ,
Oratio de hominis dignitate ,
Conclusiones sive theses DCCCC ; Iacopo Sannazaro,
De partu Virginis ,
De morte Christi ; Erasmo,
Adagia ,
Laus stultitiae ,
Colloquia familiaria ,
Epistolae ,
Carmina ; Pietro Bembo,
De Aetna ; Copernico,
Commentariolus ,
Monetae cudendae ratio ,
De rivolutionibus orbium ; Tommaso Moro,
Utopia ,
Epigrammata ; Giovanni Cotta,
Carmina ; Andrea Navagerio,
Lusus , Marco Girolamo Vida,
De scacchorum ludo liber . Nella sezione
auxiliaria è presente una lista di collegamenti a risorse esterne al sito, quali la
Neulateinische Wortliste di J. Ramminger e la versione elettronica dell'
Orbis latinus di Graesse. La struttura del sito e la sua impaginazione risultano sobri ed efficaci; la maggioranza dei testi riprodotti in edizione digitale è ospitata all'interno del sito, garantendo così uniformità e coerenza; solo una parte dei collegamenti presenti punta verso risorse esterne, spesso differenti per impaginazione ed impianto generale rispetto ai materiali pubblicati sul sito. (Emiliano Degl'Innocenti)
Riduci
Argomenti e indici Repertori ed enciclopedie Actus apostolorum, Biblia sacra, FORTLEBEN Agnes de Bohemia OSCl n. ca. 1205, m. 6-3-1280/1283 Apocalypsis, Biblia sacra, FORTLEBEN Capitula Angilramni Carmen navale Carmina Burana Carmina Cantabrigiensia [83] Chronicon et gesta ducum sive principum Polonorum Anonymi Galli Concilium montis Romarici Constitutum Constantini Cuthbertus Lindisfarnensis episcopus n. 634 ca., m. 687 Decretales pseudo Isidorianae Epistolae Pauli, Biblia sacra, FORTLEBEN Karolus Magnus rex Liber de causis (Omnis causa primaria plus est influens super causatum suum... ) Liber Kalilae et Dimnae Magna carta libertatum (Iohannes Dei gracia rex Anglie, dominus Hibernie, dux Normannie... Henricus Dei gratia rex Anglie, dominus Hybernie, dux Normannie... ) Navigatio sancti Brendani (Sanctus Brendanus, filius Finlocha nepotis Alti, de genere Eogeni stagni Len regionis Mumenensium ortus fuit... Sanctus vir Brendanus magnae abstinentiae et virtutibus clarus... Sanctus Brandanus ex ea parte Hybernie que Mitunsis dicitur oriundus fuit... Sanctus Brandanus erat vir magne astinentie et virtutibus clarus, trium milium fere monacorum pater... Sanctus Brandanus in regione Numensium ortus fuit... ) Psalmi, Biblia sacra, FORTLEBEN Regimen sanitatis Salernitanum Ruodlieb Waltharius Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
Quaestiones grammaticales (Incipit epistola Abbonis in quibusdam quaestionibus perutilis. Dilectissimis in Christo Angligenis fratribus... ) Agnellus qui et Andreas Ravennas presbyter n. 800/805, m. post 846 ,
Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis (Almus apostolus et solidus princeps aliorum, / Quem sanctis monitis discipulum docuit... Gratias vobis necesse est agere Deo Patri et Filio eius simulque spiritui sancto, trinae maiestati, unicae potestati, quod me pollutis labiis reclusit... In patris natique et sancti nomine flatus! / Cum certum propter secli indicium studuissent... Poeta: fortuitu quondam venisse presbiterorum / Turba Ravennatum simul, inter quos fuit unus... ) Alanus ab Insulis n. 1125 ca., m. 1203 ca. ,
Anticlaudianus Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber consolationis et consilii, ex quo hausta est fabula de Melibeo et Prudentia Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber de amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae honestae Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Liber de doctrina dicendi et tacendi Albertanus Brixiensis n. 1190 ca., m. post 1253 ,
Sermones Albertus Magnus n. 1200 ca., m. 15-11-1280 ,
De quindecim problematibus contra Averroistas Andreas Capellanus fl. saec. XII ex.-XIII in. ,
De amore Andreas Naugerius n. 1483, m. 1529 ,
Lusus Angilbertus Centulensis abbas n. 750 ca., m. 18-2-814 ,
Carmina Angilbertus v. 841 ,
Rhythmus de pugna Fontanetica (Aurora cum primo mane tetra noctis dividens... ) Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Cur Deus homo Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Epistolae Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Monologion Anselmus Cantuariensis archiepiscopus n. 1033/1034, m. 21-4-1109 ,
Proslogion Aristoteles pseudo, Fortleben ,
Liber de causis (Omnis causa primaria plus est influens super causatum suum... ) Aristoteles, Fortleben ,
Physica Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De orthographia Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Epistola ad Egbertum (Dilectissimo ac reverentissimo antisti Ecgberto Beda famulus Christi salutem. Memini te hesterno dixisse anno cum tecum aliquot diebus legendi gratia in monasterio tuo damorarer... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia abbatum (Religiosus Christi famulus Biscopus cognomento Benedictus, aspirante superna gratia, monasterium construxit in honore beatissimi apostolorum principis Petri) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Vilfridus hic magnus requiescit corpore praesul) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Vita metrica sancti Cuthberti (Domino ... Iohanni... Dici non potest, dilectissime in Christo domine... Multa suis Dominus fulgescere lumina saeclis... Alma Deo cari primo caelestis ab aevo... ) Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547 ,
Regula Bernardus Morlanensis m. 1140 ca. ,
De contemptu mundi Birgitta Suecica n. 1303 ca., m. 23-7-1373 ,
Revelationes [libri octo] Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Consolatio Philosophiae Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio musica Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Quomodo substantiae in eo, quod sint, bonae sint Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur (Quaero, an Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur... ) Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Boncompagnus Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Cedrus Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Libellus de malo senectutis et senii Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Liber de amicitia (Dum girum celi Amicitia circumiret, manum super filios hominum... Allegatio corporis. Mundanorum omnium imperatrix, Ratio, per quam reges regnant... ) Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Liber de obsidione Ancone Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Mirra Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Palma Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Rhetorica novissima Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Rota Veneris Boncompagnus de Signa magister n. 1165/1175, m. post 1240 ,
Tractatus virtutum Bruno Magdeburgensis clericus m. post 1082/1100 ,
Liber de bello Saxonico [a. 1082] Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Chronica Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Complexiones in Epistolas apostolorum, Actus apostolorum et Apocalypsim Iohannis (Breves apostolorum, quos nos proprie complexiones possumus appellare, summatim dicendo diversa complectuntur Paulus, servus Christi Iesu, vocatus apostolus et cetera. Nomen suum competenter preponit epistulis, quoniam scribebat absentibus) Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
De anima Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Institutiones Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Ordo generis Cassiodororum (Anecdoton Holderi) [fragmentum] Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Variae Christophorus Columbus n. 1451, m. 19-5-1506 ,
Epistola de insulis nuper inventis [translatio latina] Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Epistolae [5] Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Poenitentiale Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Regula monachorum Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 ,
Sermones [13] Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Epigrammatum libri Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Germania generalis Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Libri odarum quattuor [una cum Epodo] (Aurata nobis iam rediere tempora... Caesar magnificis laudibus inclitus... ) Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Oratio in gymnasio in Ingelstadio publice recitata [a. 1492] Conradus Celtis n. 1-2-1459, m. 4-2-1508 ,
Quattuor libri amorum secundum quattuor latera Germaniae [a. 1502] Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
De vulgari eloquentia Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Eclogae Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Epistolae Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Monarchia Dantes Alagherii n. 1265, m. 13/14-9-1321 ,
Quaestio de aqua et terra Dudo Sancti Quintini Viromandensis decanus n. 960 ca., m. 1026 ,
De moribus et actis primorum Normanniae ducum Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Vita Karoli Magni («Vitam et conversationem et ex parte non modica»... «Gens Merovingorum, de qua Franci reges sibi creare»... ) Ekkehardus I Sangallensis monachus n. 900 ca., m. 14-1-973 ,
Waltharius (?) Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Adagia Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Carmina Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Colloquia Erasmus Roterodamus n. 27/28-10-1466/1469, m. 11/12-7-1536 ,
Epistolae Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Epistola toti Ordini missa una cum oratione «Omnipotens aeterne Deus» (In nomine summae trinitatis et sanctae unitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen... Omnipotens, aeterne, iuste et misericors Deus, da nobis miseris propter temetipsum facere... Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Regula bullata (Honorius, episcopus, servus servorum Dei... Regula et vita Minorum Fratrum haec est, scilicet Domini nostri Iesu Christi sanctum Evangelium observare... ) Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Regula non bullata (In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Haec est vita evangelii Iesu Christi, quam frater Franciscus petiit... Regula et vita istorum fratrum haec est, scilicet vivere in obedientia, in castitate et sine proprio... ) Franciscus Assisiensis n. 1182, m. 4-10-1226 ,
Testamentum Franciscus Petrarcha n. 20-7-1304, m. 19-7-1374 ,
Rerum familiarium libri Gaufridus Monemutensis n. 1100 ca., m. 1154 ,
Vita Merlini Gertrudis in Helpede monacha n. 6-1-1256, m. 17-11-1301/1302 ,
Legatus divinae pietatis Gervasius Tilberiensis n. 1152 ca., m. 1220 ca. ,
Otia imperialia Gregorius IX papa n. 1170 ca., m. 22-8-1241 ,
Decretales (Gregorius episcopus - Rex pacificus pia miseratione disposuit... Firmiter credimus et simpliciter confitemus... ) Gregorius IX papa n. 1170 ca., m. 22-8-1241 ,
Epistolae Gregorius magister fl. saec. XII/XIII ,
De mirabilibus urbis Romae Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. ,
Decem libri historiarum Grimaldus Sangallensis abbas n. 790 ca., m. 13-6-872 ,
Waltharius (?) Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
De philosophia mundi [libri IV; a. 1120-1130] Guillelmus de Conchis n. 1080 ca., m. 1154 ca. ,
Moralium dogma philosophorum (?) Guillelmus de Ockham n. 1285/1290, m. 9-4-1347 ,
Dialogus inter magistrum et discipulum de imperatorum et pontificum potestate Guillelmus de Raleigh v. 1214, m. 1-9-1250 ,
De legibus et consuetudinibus Angliae (?) Guillelmus Peraldus n. 1200 ca., m. 28-2-1271 ,
De eruditione principum [ca. 1265] (Cum pars illustris ecclesie sit cetus principum et multum ab eis dependeat vita minorum... Cum inordinatus amor potestatis terrene multum noceat iuxta illud Bernardi in libro De consideratione: Nullum tibi... ) Guillelmus Peraldus n. 1200 ca., m. 28-2-1271 ,
Summa de vitiis [ca. 1230] (Dicturi de singulis vitiis, cum opportunitas se offert, incipiemus a vitio gule, quia locus se offert... Tractatus iste continet novem partes... ) Heloissa n. 1100 ca., m.16-5-1164 ,
Epistolae ad Petrum Abaelardum [epp. 3 (nrr. II, IV, VI); a. 1133] (Domino suo, imo patri, coniugi suo, imo fratri, ancilla sua, imo filia, ipsius uxor, imo soror; Missam ad amicum pro consolatione epistolam, dilectissime Henricus de Bracton n. 1210 ca., m. 1268 ,
De legibus et consuetudinibus Angliae (?) Hermannus quondam Iudaeus n. 1107/1108, m. post 1181 ,
Opusculum de conversione sua [una cum epistola praefatoria ad quemdam Henricum dictum filium ] (Solent plerique religiosi tam viri quam femine a me sciscitari qualiter Iudaismo ad Christi gratiam conversus sim... Igitur peccator ego et indig Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Carmina Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De rerum naturis [una cum epistolis praefatoriis ad Hemmonem episcopum et Ludovicum Germanicum ] (Memor boni studii tui, sancte Pater, quod habuisti in puerili atque iuvenili aetate... Audita bona opinione vestra, quae praedicatur per totas Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Ascensio (Postquam corporeo Christus velamine tectus... ) Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Dulcitius (Diocletianus. Parentelae claritas ingenuitatis vestrumque... Passio sanctarum virginum Agapis, Chioniae et Hirenae... ) Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Pafnutius (Conversio Thaidis meretricis, quam Pafnutius heremita... (Discipuli). Cur obscurum pater vultum nec solito geris... ) Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Didascalicon de studio legendi (Duae praecipuae res sunt quibus ad scientiam instruitur... Omnium expetendorum prima est sapientia in qua perfecti... ) Hugo de Sancto Victore n. 1096 ca., m. 11-2-1141 ,
Soliloquium de arrha animae (Dilecto fratri G. caeterisque servis... Homo: Loquar secreto animae meae... ) Iacobus de Varagine n. 1228/1229, m. 13/14-07-1298 ,
Legenda aurea Iacobus Sannazarus n. 1457, m. 1530 ,
De partu Virginis [hexametri 1435] (Magne parens custosque hominum, cui ius datur uni... Virginei partus magnoque aequaeva parenti... ) Ioachim de Flore n. 1135 ca., m. 30-3-1202 ,
Liber figurarum Iohannes Biclarensis abbas n. 540 ca., m. 621 ,
Chronicon [fragmenta de annis 567-589 tantum servata] (Post Eusebium Caesariensis ecclesiae episcopum, Hieronymum toto orbe notum presbyterum nec non et Prosperum virum religiosum... ) Iohannes de Garlandia fl. 1240 ca. ,
De mensurabili musica Iohannes de Hauvilla n. 1140/1165, m. 1199/1216 ,
Architrenius Iohannes Hus n. 1371 ca., m. 6-7-1415 ,
Tractatus de ecclesia Iohannes Iovianus Pontanus n. 7-5-1422/1429, m. 1503 ,
De amore coniugali Iohannes Picus de Mirandula n. 24-2-1463, m. 17-11-1494 ,
Conclusiones sive theses DCCCC Iohannes Picus de Mirandula n. 24-2-1463, m. 17-11-1494 ,
Oratio de hominis dignitate Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Carmina Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Periphyseon Iosephus Iscanus v. 1188, m. 1210 ,
Bellum Troianum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De natura rerum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Sententiarum libri III Iunillus Africanus fl. saec. VI med. ,
Instituta regularia divinae legis Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Codex Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Digesta Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Institutiones (Iustitia est constans et perpetua voluntas... Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam... ) Iustinianus imperator n. 482 ca., m. 11-11-565 ,
Novellae Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Capitularia Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Epistolae Lathcen m. 662/665 ,
Lorica Laurentius Valla n. 1407, m. 1-8-1457 ,
De falso credita et ementita Constantini donatione Leo Baptista Albertus n. 18-2-1404, m. 19/25-4-1472 ,
De pictura Leonardus Brunus n. 1370 ca., m. 9-3-1444 ,
De studiis et litteris tractatulus ad Baptistam Malatestam Leonardus Brunus n. 1370 ca., m. 9-3-1444 ,
Oratio in funere Iohannis Strozzae Marcus Hieronymus Vida n. 1485 ca., m. 27-9-1566 ,
Scacchia ludus Moduinus v. 804, m. 840/843 ,
Eclogae Nicolaus Copernicus n. 19-2-1473, m. 24-5-1543 ,
De revolutionibus orbium caelestium libri sex Nicolaus Copernicus n. 19-2-1473, m. 24-5-1543 ,
Monetae cudendae ratio Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
Commentatio de notione creandi Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
De apice theoriae [a. 1464] (Petrus: Video te quadam profunda meditatione aliquot dies raptum adeo quod timui tibi molestior fieri... ) Nicolaus Cusanus n. 1401, m. 11-8-1464 ,
Dialogus de Deo abscondito [a. 1445] (Et ait Gentilis: Video te devotissime prostratum et fundere amoris lacrimas non quidem falsa, sed cordiales... ) Nicolaus de Ultricuria n. 1295/1298, m. 1369 ,
Epistolae Nicolaus de Ultricuria n. 1295/1298, m. 1369 ,
Exigit ordo executionis (Satis exigit ordo executionis rectus, ne legitimatio causalis tanti propoditi lateat, premittere... Inprimis autem de rerum eternitate inquirendum... ) Nicolaus Oresme n. 1322 ca., m. 11-7-1382 ,
De moneta Nithardus n. ante 800, m. 15-5-845 ,
Historiarum libri quattuor Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Carmina Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Historia Langobardorum Petrus Bembus n. 20-5-1470, m. 18-1-1547 ,
De Aetna Poggius Bracciolinus n. 11-2-1380, m. 30-10-1459 ,
Liber facetiarum Raymundus de Pennaforti n. 1175/1185, m. 6-1-1275 ,
Collectio Decretalium Gregorii IX Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Commentarium in VIII libros Physicorum Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De colore Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De cometis (Occasione comete que nuper apparuit, applicui animum ad cogitandum aliquid de natura cometarum... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De impressionibus aeris Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De iride Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De libero arbitrio [2 recensiones] (Cum per arbitrii libertatem dignior sit homo ceteris animantibus... Quaerendum est igitur in primis de libero arbitrio an sit. Haec est enim prima quaestio... Quia, cum circa rei esse potest esse dubitatio, quaestionum prima est quaestio an sit... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De luce (Formam primam corporalem quam corporeitatem nominant lucem esse arbitror... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De motu corporali Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De motu supercelestium (Quoniam motus simplex aut est circularis aut rectus et omnis motus, sicut ostensum est in VIII Physicorum, est alicuius moti ab aliquo motore... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De ordine emendandi causatorum a Deo Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De potentia et actu Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De sphaera (Intentio nostra in hoc tractatu est describere figuram machine mundane et situm et figuras corporum eam constituentium et motus corporum superiorum et figuras circulorum suorum... ) Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De statu causarum Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De unica forma omnium Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
De veritate Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Dicta CXLVII Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Epistolae Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Quod homo sit minor mundus Robertus Grosseteste n. ante 1170, m 8/9-10-1253 ,
Super Psalterium Saxo Grammaticus n. 1150 ca., m. 1220 ca. ,
Gesta Danorum (Cum cetere nationes rerum suarum titulis gloriari voluptatemque ex maiorum recordatione percipere soleant... Dan igitur et Angul, a quibus Danorum coepit origo, patre Humblo procreati non solum conditores gentis nostre, verumetiam rectores fuere... ) Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 ,
Carmina Theophilus presbyter saec. XI/XII ,
Schedula diversarum artium (Theophilus, humilis presbyter, servus servorum Dei... Color qui dicitur membrana, quo pinguntur facies et nudi corpora, si componitur... ) Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
De ente et essentia Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
Quaestio disputata de anima Thomas de Aquino n. 1224/1225, m. 7-3-1274 ,
Summa theologiae Thomas Morus n. 6/7-2-1477/1479, m. 6-7-1535 ,
Utopia Valdesius n. 1130 ca., m. 1206/1207 ,
Professio fidei et propositum vitae Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Carmina Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
De cultura hortorum (Plurima tranquillitate cum sint insignia vitae... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini Widukindus Corbeiensis monachus n. 925 ca., m. post 973 ,
Rerum gestarum Saxonicarum libri tres Wipo n. ante 1000, m. post 1047 ,
Gesta Chuonradi II imperatoris
Studiosi: Bergh, Birger Dunkle, Roger Gloning, Thomas Graesse, Johann Georg Theodor Keller, Adalbert Kugler, Hartmut Ramminger, Johann Schon, Karl-Georg Traill, David A. Warnke, Martin Zimmermann, Hans
Scheda N: 26 - 13256
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/bibliotheca-augustana/478967
Armando Bisanti «Versus aurei» nella poesia di Walahfrido Strabone SchM 56 (2018) 151-79
Abstract
Dopo un'ampia panoramica sulle opere di Valafrido, l'A. propone una campionatura dei
versus aurei presenti nella
Visio Wettini , nell'
Hortulus e nei
Versus de beati Blaithmaic vita et fine . Nella campionatura (i cui risultati sono riportati in appendice allo scritto) sono stati inclusi anche quei
versus aurei che ricorrono in forma «impura», ossia quelli alla cui struttura perfetta - il verbo in posizione centrale separa i due aggettivi dai due sostantivi cui si riferiscono - è integrato un pronome o quelli i cui costituenti ricorrono in ordine diverso.
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 42 - 4256
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-versus-aurei-nella-poesia-di-walahfrido-strabone/767892
*
Corinna Bottiglieri Carolingi monaci e poeti: un percorso di lettura in Il secolo di Carlo Magno. Istituzioni, letterature e cultura del tempo carolingio cur. Ileana Pagani - Francesco Santi , Firenze, SISMEL. Edizioni del Galluzzo 2016 (MediEVI. Series of the Società Internazionale per lo Studio del Medioevo Latino 11) pp. X-377, 119-49
Abstract
Al rinnovato studio delle tecniche di versificazione si accompagna, in età carolingia, il riconoscimento del valore aggiunto della scrittura in versi come forma espressiva e - di conseguenza - anche il moltiplicarsi di un pubblico in grado di leggere poesia, pur se a un altissimo livello di autoreferenzialità e di «circolarità». Legittimata dallo studio grammaticale e alimentata dai modelli classici e cristiani, la versificazione diventa una pratica consueta, con ampia sfera d'impiego anche e soprattutto in ambito monastico. Un chiaro riverbero dell'ideale monastico dell'
humilitas si coglie nel topos della poesia come espressione di obbedienza verso i superiori (Valafrido Strabone
Visio Wettini ) o di soccorso alle esigenze dei confratelli (Milone di St.-Amand
Vita sancti Amandi metrica ). Il motivo della contrapposizione tra la poesia classica, ricolma di tutti gli artifici della retorica ma di contenuto menzognero, e la verità del messaggio cristiano è ampiamente sviluppato nel
Carmen Paschale di Sedulio. Una difesa programmatica dell'ideale monastico si legge nei trentasette distici che introducono il commento di Smaragdo di St.-Mihiel alla
Regula Benedicti , nel II libro del
Carmen in honorem Hludovici di Ermoldo Nigello e nelle poesie di Teodolfo, mentre i
carmina di Alcuino documentano la tensione a una vita di contemplazione. Il rimpianto per l'abbandono forzato della cella emerge invece dal carme 97 di Rabano Mauro. (Vera Fravventura)
Riduci
Argomenti e indici Poesia Amandus Traiectensis episcopus n. 600 ca., m. 6-2-676/684 Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Carmina Ermoldus Nigellus v. 824, m. post 838 ,
Carmen elegiacum in honorem Hludovici christianissimi Caesaris Augusti (Editor, aetherea splendes qui patris in arce... Augustos opibus celebres praecellis et armis, sed, Hludowice, dei, Caesar, amore magis... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Carmina Milo Elnonensis monachus m. 871/872 ,
Vita sancti Amandi metrica (Accipe Karle precor carmen pietate benigna... Salve rector ovans aeterno munere fretus... Perfruitus quondam vestrae mansuetudinis benignissimo affatu, eo scilicet tempore... Festa propinquabant nostri veneranda patroni instabatque dies terrigenis celebris... Arbiter omnipotens, hominum rerumque creator... Viribus exiguis canerem cum, lector, Amandi... Asspirante Deo describens carmine vitam... Hactenus eximios sancti versatus in actus... ) Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. ,
Expositio in Regulam sancti Benedicti Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 ,
Carmina Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini
Leggi articolo
Scheda N: 38 - 5437
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-carolingi-monaci-e-poeti-un-percorso-di-lettura/709074
*
Renie Choy Intercessory Prayer and the Monastic Ideal in the Time of the Carolingian Reforms Oxford, Oxford University Press 2016 (ISBN 978-0198790518) pp. X-234 (Oxford Theology and Religion Monographs)ISBN: 978-0198790518
Abstract
Revisione della testi di dottorato discussa alla Oxford University. Nell'introduzione (pp. 1-24) l'A. discute il significato di preghiera di intercessione, il ruolo della stessa nella realtà monastica, l'evoluzione delle sue forme, da individuale a comunitaria, fino a condizionare la natura del monachesimo di età carolingia; ripercorrendo le posizioni della critica moderna, considera inoltre due aspetti significativi legati all'intercessione, le
donationes e il rituale liturgico, e stabilisce come oggetto della monografia il monasticismo «intercessory-type», in Francia e nei limiti cronologici della vita di Benedetto di Aniane (750-821), e il ruolo svolto da quest'ultimo nella diffusione della
Regula Benedicti e di un ideale monastico sottoposto a uniformità e legislazione (in merito alle quali cfr. il
Codex regularum , testimoniato dal ms. München, BSB, Clm 28118, e la
Concordia regularum , testimoniata dai mss. Orléans, BM, 233 (203) e Vendôme, BM, 60). L'A. indaga le raccolte di regole, come Lambach, SB, 31 e Vat. Reg. lat. 140, testimonianze della volontà monastica di tradizione testuale, di esortazione spirituale e di un'unica fondamentale unità di messaggio in continuità con il passato, e sottolinea il reimpiego dell'espressione della regola
conversatio morum suorum come
conversio (ma entrambi i termini risultano impiegati in Sankt Gallen, Stiftbibl., 914), centrale nella riforma monastica insieme alla preghiera di intercessione, supporto alla «monastic vocation of moral conversion» (p. 19). La riforma monastica carolingia accresce inoltre la distinzione tra monachesimo maschile, pubblico e performativo, e femminile, più interiore e familiare e tuttavia fondamentale per la connessione tra la dimensione sociale della preghiera e l'ideale ascetico individuale. Nel primo capitolo, «Praying by the Rules», si indagano l'evoluzione dell'intercessione dalla tarda antichità all'alto medioevo, da manifestazione di santità del singolo a prescrizione regolata della comunità (comunque espressione di potere), la necessità di una preghiera corretta, le regole che la disciplinano, dalla
Regula Pachomii alla
Regula Cassiani (derivata dalle
Institutiones ) e dalla
Regula Benedicti alla sua ripresa da parte di Benedetto di Aniane, con la distinzione tra
regula e
cursus ; l'A. evidenzia inoltre come l'impedimento alla preghiera sia causato dal peccato umano e come la liturgia, potenziata in chiave intercessoria, agisca funzionalmente come strumento per il raggiungimento della santità da parte dei monaci. Tra i testi citati si segnalano in particolare l'
Expositio di Smaragdo, l'
Expositio di Ildemaro, la
Vita Benedicti di Ardo, la
Visio Wettini di Valafrido. Il secondo capitolo, «Liturgical Intercession and Monastic Theology», considera la centralità del tema della
caritas e la sua applicazione alla celebrazione dell'eucaristia e l'importanza della messa di intercessione come manifestazione di amore e perfezione della virtù monastica: secondo l'A. le coeve
expositiones missae e l'influenza di Gregorio Magno dimostrano l'attenzione dedicata alla messa nella riforma di Benedetto di Aniane, qui indagata attraverso l'esame del
Supplementum al
Sacramentario Gregoriano , della
Forma fidei , del pensiero di Rabano Mauro, di Teodulfo (nei
Libri Carolini ) e di Smaragdo, delle
missae pro inimicis . Il terzo capitolo, «Liturgical Intercession through the Psalms», esamina invece il ruolo dell'ufficio divino improntato a una nuova funzione intercessoria nel sec. IX, in parte come sviluppo di una espressione intrinseca dei salmi stessi, in parte invece determinata dall'enfasi posta all'aspetto comunitario e sociale della salmodia come preghiera monastica: oggetto di un più attento esame sono i
tituli psalmorum - come l'opera di esegesi attribuita a Beda (il
De titulis psalmorum ), di Remigio d'Auxerre (le
Enarrationes in Psalmos ), di Aimone, di Cassiodoro (l'
Expositio psalmorum ), di Smaragdo (l'
Expositio psalmorum ) e il
De psalmorum usu (senza trascurare l'
Explanatio di Ambrogio e le
Enarrationes di Agostino) -, la penitenza privata, che con la sua influenza condiziona la salmodia penitenziale e intercessoria, e l'enfasi all'aspetto corale della vita e della salmodia monastica. Nei capitoli quarto, «Intercession for Monastic Companions», e quinto, «Intercession for Rulers», l'A. considera quindi due diversi gruppi di destinatari delle preghiere di intercessione: i monaci, protetti e sorretti dalla preghiera dei confratelli che condividono la medesima battaglia verso la virtù, la perfezione morale e la salvezza spirituale (sono indagate in particolare le raccolte epistolari, significative delle richieste e delle assicurazioni di preghiera: tra esse si segnalano le lettere di Girolamo, Agostino, Gregorio, Bonifacio, Alcuino), e i regnanti, esponenti del secolo al centro delle preghiere da parte di abbazie e comunità monastiche della Francia a seguito di fondazioni, conferme, immunità e obbedienze; la preghiera è posta al servizio dei sovrani e dei regni, in favore del loro progresso (come nei casi di Carlo Magno e Ludovico il Pio) e della pace (si ricordano i concili di Arles, Reims, Chalon-sur-Saône e Tours dell'813 e di Aachen dell'819, la
Notitia de servitio monasteriorum , il ruolo delle abbazie reali in relazione alla politica carolingia, le considerazioni di Smaragdo nel
Via regia , le
missae pro regibus ). Nel sesto capitolo, «Intercession for Society», l'A. si interroga sulle intenzioni e le ricadute sociali della preghiera intercessoria da parte delle comunità monastiche e sostiene la grande consapevolezza, interazione e inclusività della vita monastica contemplativa con la vita secolare: sono ripercorse le pratiche di fondazione monastiche e le riforme dal sec. VII al X, le tensioni tra ideali monastici a impronta contemplativa, pauperistica e caritativo-sociale; si considera l'assenza di specifiche litanie monastiche di intercessione in favore della popolazione in generale; si evidenzia infine come lo sviluppo dell'intercessione nella prassi della preghiera privata (alla quale tutto il
populus christianus ) risenta e rifletta l'ideale e i modi della preghiera monastica, come evidenziabile dalla diffusione a uso pubblico dei
libelli precum e delle litanie dei santi. Il volume è completato dalla bibliografia (pp. 207-30) e dall'indice (pp. 231-4) ed è stato recensito da Martin Allen Claussen in «The Medieval Review» (2017) 17.10.20. (Valeria Mattaloni)
Riduci
Argomenti e indici Monachesimo e ordini religiosi Aachen (818-819), Concili e sinodi Agiografia Arles (813), Concili e sinodi Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 Capitularia regum Francorum Chalon-sur-Saône (813), Concili e sinodi De titulis psalmorum (In primo libro Paralipomenon legitur... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 Libri Carolini Libri poenitentiales, Summae confessorum, etc. Liturgia Ludovicus I imperator n. 778, m. 20-6-840 Orazioni e libri di preghiera Psalmi, Biblia sacra, FORTLEBEN Regula Cassiani (Primum de habitu monachorum donante Deo sumimus exordium... ) Reims (813), Concili e sinodi Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 Tours (813), Concili e sinodi Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De psalmorum usu liber Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Epistolae Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Libri Carolini (?) Ambrosius Mediolanensis episcopus, Fortleben ,
Explanatio super Psalmos XII Anselmus Laudunensis scholasticus n. 1050 ca., m. 15-7-1117 ,
Commentarium in Psalmos Ardo Anianensis monachus n. 783, m. 7-3-843 ca. ,
Vita sancti Benedicti abbatis Anianensis et Indensis (Dominis merito venerabilibus... Iampridem, dilectissimi fratres, vestrae ad me delatae sunt litterae... Igitur vir ven. nomine et merito Benedictus ex Getarum genere... ) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Enarrationes in Psalmos Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Epistolae Beda Venerabilis pseudo ,
De titulis psalmorum (In primo libro Paralipomenon legitur... ) Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Codex regularum monasticarum et canonicarum Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Concordia regularum Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Forma fidei (Nanciscere satagenti doctor gentium in fide et veritate depromsit... ) Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Sacramentarium Gregorianum [supplementum, 810-816] (?) Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547 ,
Regula Bonifatius n. 675 ca., m. 5-6-754 ,
Epistolae [37] Cassianus Iohannes, Fortleben ,
De institutis coenobiorum Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Registrum epistolarum Haimo Autissiodorensis monachus pseudo ,
Commentarium in Psalmos Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Epistolae Hildemarus monachus v. 821, m. 850 ca. ,
Commentarium in Regulam sancti Benedicti [recensiones tres : recensio Hildemari (no . 1), recensio sub nomine Basilii (no . 2), recensio sub nomine Pauli Diaconi (no . 3)] (Tres enim sunt eccl Pachomius monachus, Fortleben ,
Regula Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Expositio in Psalmos Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. ,
Expositio in Regulam sancti Benedicti Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. ,
Expositio Psalmorum Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. ,
Via regia [ca. 810] Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini
Luoghi: Aachen Arles Chalon-sur-Saône Francia Reims Tours
Manoscritti
Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 140 Lambach, Bibliothek des Benediktinerstifts, Cml XXXI München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 28118 Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 233 (203) Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 914 Vendôme, Bibliothèque du Parc Ronsard (olim Bibliothèque Municipale), 60 Risorse esterne collegate The Medieval Review 2017
Scheda N: 39 - 6533
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-intercessory-prayer-and-the-monastic-ideal-in-the/714204
*
Renie Choy Praying by the Rules: Legislating Intercessory Prayer in Carolingian Monastic Reform in Shaping Stability. The Normation and Formation of Religious Life in the Middle Ages cur. Krijn Pansters - Abraham Plunkett-Latimer , Turnhout, Brepols 2016 (Disciplina monastica. Studies on Medieval Monastic Life 11) pp. 285, 69-87
Abstract
L'A. esamina l'evoluzione della funzione della preghiera d'intercessione da manifestazione della santità del singolo ad attività prescritta per il percorso verso la santità in età carolingia. Preoccupazione centrale ai tempi di Carlo Magno e Ludovico il Pio è infatti il corretto modo di pregare (come emerge dall'
Admonitio generalis e dalla
Quaestio de adoranda cruce di Eginardo), strettamente connesso al problema della tentazione a cadere nel peccato: se compito del clero è pregare e insegnare a pregare correttamente, per i monaci, fragile gregge guidato dal pastore, il problema della corretta preghiera si presenta come maggiormente complesso e stimola lo sviluppo della legislazione liturgica delle regole monastiche. L'A. evidenzia che è un angelo a fornire a Pacomio la «voce» per la retta preghiera e per la sua esecuzione giornaliera (si veda la
Vita di Pacomio; il medesimo concetto è espresso nell'anonima
Regula Cassiani ; entrambe sono incluse nel
Codex regularum di Benedetto di Aniane) e la forza per affrontare l'umana debolezza. Mentre un interesse specifico per la preghiera di intercessione è evidenziabile nella
Regula di Crodegango, dedicata al clero secolare, la distinzione tra la preghiera canonica e monastica (a seguito della distinzione tra monaci e canonici puntualizzata nel sinodo di Aquisgrana dell'816/817 e ripresa dall'
Institutio canonicorum Aquisgranensis e dalla
Concordia regularum di Benedetto di Aniane) e l'osservanza dell'Ufficio diventano cruciali nella ripresa della
Regula Benedicti da parte di Benedetto di Aniane (si veda anche la difesa dell'autorità del
cursus della Regola benedettina nell'
Expositio Regulae Benedicti di Ildemaro e nella
Ratio de cursus qui fuerunt auctores , con il riferimento all'autorità di Gregorio Magno), il quale arricchisce la
Regula rafforzando ed espandendo la componente liturgica e considerando la preghiera di intercessione quale strumento per la salvezza spirituale delle anime altrui e propria (come testimoniano anche la
Vita di Ardone e la
Visio Wettini ). (Valeria Mattaloni)
Riduci
Argomenti e indici Regole, consuetudini e capitoli Aachen (816), Concili e sinodi Aachen (817), Concili e sinodi Benedettini Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 Capitularia regum Francorum Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 Institutiones canonicorum et sanctimonialium Aquisgranenses Liturgia Ludovicus I imperator n. 778, m. 20-6-840 Pachomius Tabennensis abbas Ratio de cursus qui fuerunt eius auctores (Si sedulo inspiciamus auctores, in exordium repperimus decantatum... ) Regula Cassiani (Primum de habitu monachorum donante Deo sumimus exordium... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Admonitio generalis (Regnante domino nostro Iesu Christo in perpetuum. Ego Carolus, gratia dei eiusque misericordia donante rex et rector regni Francorum Considerans pacifico piae mentis intuitu una cum sacerdotibus et consiliariis nostris abundantem in nos nostrumque populum Christi regis clementiam) Amalarius Symphosius, Mettensis chorepiscopus pseudo ,
Institutiones canonicorum et sanctimonialium Aquisgranenses Ardo Anianensis monachus n. 783, m. 7-3-843 ca. ,
Vita sancti Benedicti abbatis Anianensis et Indensis (Dominis merito venerabilibus... Iampridem, dilectissimi fratres, vestrae ad me delatae sunt litterae... Igitur vir ven. nomine et merito Benedictus ex Getarum genere... ) Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Codex regularum monasticarum et canonicarum Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Concordia regularum Benedictus Anianensis abbas n. 750 ca., m. 11-2-821 ,
Synodi I Aquisgranensis decreta authentica [a. 816] (?) Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547 ,
Regula Chrodegangus Mettensis episcopus n. 712, m. 6-3-766 ,
Regula canonicorum Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Quaestio de adoranda cruce [appendix epistolarum] Hildemarus monachus v. 821, m. 850 ca. ,
Commentarium in Regulam sancti Benedicti [recensiones tres : recensio Hildemari (no . 1), recensio sub nomine Basilii (no . 2), recensio sub nomine Pauli Diaconi (no . 3)] (Tres enim sunt eccl Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 ,
Capitularia Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. ,
Expositio in Regulam sancti Benedicti Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini
Scheda N: 38 - 7904
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-praying-by-the-rules-legislating-intercessory-pra/706882
Roger De Coster Uit de geschriften van Walafried Strabo I Het visionen van Wetti. Standbeeld van Tetricus. Leven van Abt Otmar. Leven van Blathmac II Leven van de monnik Mammes over de verwoesting van Jeruzalem Dendermonde, Sint-Pieters-Paulusabdij 2011 pp. 55, 33 (In schola verbi. Inleiding tot de monastieke literatuur J-K 2)Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 Blaithmacus Scotus presbyter et martyr m. 825 Mamas seu Mammes Caesareae Cappadociae martyr Otmarus Sangallensis abbas n. 689, m. 759 Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
De imagine Tetrici Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
De vita et fine Mammae monachi (Legistis, meminit vestra sagacitas... O rerum sator omnium tremende... Urbem Cappadoces habitant, quos ille refertur... Laudem beati martyris / Ad trinitatis gloriam... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Versus de beati Blaithmaic vita et fine (Si tantam meruere suo pro carmine famam Regali de stirpe satus summumque decorem) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Vita sancti Otmari (Finitis duobus libellis quos de vita et virtutibus beati Galli... Igitur Otmarus genere Alamannorum oriundus... ) Scheda N: 34 - 4137
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-uit-de-geschriften-van-walafried-strabo-i-het-vis/638866
Harald Rainer Derschka Die Gründung der Abtei Reichenau und der Arianismus DA 72 (2016) 1-32
Abstract
Der Verf. versucht, anhand von fünf ausgewählten Quellen, welche in verschiedenen Textgattungen und Berichtshorizonten auch die Gründungsgeschichte der Abtei Reichenau thematisieren (Walafridus Strabo: Visio Wettini, Vita Pirminii, Vita Meginrati, die Chronik des Hermannus Contractus und die vom Kustos Udalrich gefälschten Gründungsurkunden des Klosters) neues Licht auf die Anfänge des Klosters zum tradierten Gründungsdatum 724 und die Beteiligung des Heiligen Pirmin am Gründungsprozess selbst zu werfen. Methodisch stellt sich dabei vor allem das Problem, welche Gewichtung dabei jeweils den hagiographischen Quellen oder den Urkundenfalsifikaten und ihren möglichen echten Vorbildern zukommt. Um sich der strittigen Frage zu nähern, wählt der Verf. die in der Pirminsvita überlieferte Wundertat des Heiligen, die Vertreibung der Würmer und Schlangen von der späteren Klosterinsel, als Ausgangspunkt, indem er sie nicht als Wundergeschichte oder Metapher für Pirmins zivilisatorisches Tun, sondern nach einer möglichen mittelalterlichen Deutung interpretiert: Da Schlangen als Metapher für Häretiker und Häresien und insbesondere für den arianischen Irrglauben standen, könnte Pirmins Wunder auf eine reale Vertreibung von arianischen Christen von der Reichenau hindeuten. Um dies nachzuweisen, trägt der Verf. zunächst aus Sach- und Schriftquellen Indizien für eine mögliche arianische Mission oder wenigstens Beeinflussung im alemannischen Raum zusammen, beweist ferner anhand patristischer Texte die Nutzung der Schlangenmetapher für die Arianer und das Bild der Vertreibung der Reptilien als Sinnbild für die Vertreibung von nichttrinitarischen, im weitesten Sinne arianischen Glaubensvorstellungen bei den Alemannen. Obwohl die Beweisführung schon aufgrund der Quellenlage lückenhaft bleiben muss und keineswegs gänzlich gesichert ist, bildet sie doch eine interessante und bislang in dieser Form noch nicht geäußerte Hypothese, um die Frühgeschichte der Reichenau mit Leben zu füllen.
Riduci
Argomenti e indici Reichenau, Benedettini Ariani, Eresie e movimenti ereticali Meginratus (Meinradus) eremita martyr m. 861 Pirminius episcopus m. ante 754 Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 ,
Chronicon de sex aetatibus mundi [ad a. 1053, epitaphium, 16 distichis elegiacis leoninis exaratum, in memoriam Hiltrudis, matris auctoris ] (Mater egenorum, spes auxiliumque suorum... Anno 42 Octaviani Augusti Caesaris... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini
Scheda N: 39 - 6760
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-die-gründung-der-abtei-reichenau-und-der-arianism/723067
Albrecht Diem Teaching Sodomy in a Carolingian Monastery: A Study of Walafrid Strabo's and Heito's «Visio Wettini» GermH 34 (2016) 385-401Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 42 - 4260
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-teaching-sodomy-in-a-carolingian-monastery-a-stud/763469
*
Mauro Donnini Metafore, descrizioni e immagini del fuoco nella poesia latina altomedievale in Il fuoco nell'alto medioevo. Spoleto, 12-17 aprile 2012 Spoleto (Perugia), Fondazione Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo (CISAM) 2013 (Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo 60) pp. XIV-924, 153-211
Abstract
Ampio quadro dedicato ai molteplici significati che il fuoco ha assunto nella poesia mediolatina, senza tralasciare la forte ascendenza dei classici. L'esame prende le mosse dalla metafora del fuoco come passione amorosa verso persone reali, di tradizione soprattutto virgiliana, attestata ampiamente nei
Carmina di Venanzio Fortunato e di Massimiano, per poi considerare con esempi le metafore del fuoco legate all'amore come segno d'affetto e pia devozione. Il fuoco metaforico può tuttavia anche simboleggiare la condanna dell'amore pervertito, la lussuria, la cupidigia, l'ira, la bramosia del saccheggio, la falsità e il desiderio di gloria e, al contempo, può riferirsi alla virtù, alla fede, alla carità, ai doni dello Spirito Santo. Il senso traslato del fuoco viene impiegato per valorizzare anche le virtù militari, l'impetuosità di alcuni animali, la febbre e l'arsura della sete, la lucerna, la saetta e gli elementi del mondo astrofisico. L'A. poi sposta l'attenzione sull'espressione dei sentimenti di paura verso il fuoco dell'inferno passando in rassegna i
carmina di Venanzio Fortunato e di Alcuino, la
Visio Wettini di Valafrido Strabone, il
Liber de fonte vitae di Audrado di Sens e i versi confessionali di Paolino d'Aquileia per poi occuparsi della paura del fuoco cosmico (specialmente nel
Carmen de poenitentia di Verecondo e nel ritmo abecedario
Adorate omnes gentes ). Infine l'A. prende in esame la rappresentazione poetica del fuoco comune, nella sua doppia ambivalenza, nefasta e benefica. Il fuoco che devasta è presentato alla luce di esempi tratti dallo
Iohannis di Corippo, dalla
Vita Martini di Venanzio Fortunato, dal
De bellis Parisiacae urbis di Abbone di San Germano, dai versi di Liutprando nell'
Antapodosis che descrivono la distruzione di Pavia; i benefici del fuoco sono invece discussi esaminando soprattutto il
De igne degli
Hisperica famina . (Maddalena Betti)
Riduci
Argomenti e indici Poesia Adorate omnes gentes (Adorate omnes gentes / Filium dei venientes... ) Hisperica famina Martinus Turonensis episcopus Abbo Sancti Germani a Pratis monachus m. 9-3 post 921 ,
Bella Parisiacae urbis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Carmina Audradus Senonensis chorepiscopus v. 847, m. post 853 ,
Liber de fonte vitae [liber V] Corippus fl. saec. VI med. ,
Iohannis (Victoris, proceres, praesumpsi dicere lauros) Liutprandus Cremonensis episcopus n. 920 ca., m. 970/972 ,
Antapodosis Maximianus fl. saec. VI ante med. ,
Elegiae Paulinus Aquileiensis patriarcha n. ante 750, m. 11-1-802 ,
Versus confessionis de luctu poenitentiae Venantius Fortunatus n. 530, m. 601 ,
Carmina Venantius Fortunatus n. 530, m. 601 ,
Vita sancti Martini (Domino sancto ... Gregorio... Apud pietatis animum... Nauta rudis tumido... Altithronus postquam repedavit ad aethera Christus... ) Verecundus Iuncensis episcopus m. 552 ,
Carmen de satisfactione paenitentiae Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini
Scheda N: 36 - 5386
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-metafore-descrizioni-e-immagini-del-fuoco-nella-p/669690
*
Cornel Dora - Philipp Lenz - Franziska Schnoor Saints of Ireland and St Gall in The Cradle of European Culture. Early Medieval Irish Book Art. Summer Exhibition 13 March until 4 November 2018 cur. Cornel Dora - Franziska Schnoor , Sankt Gallen, Verlag am Klosterhof, Sankt Gallen 2018 pp. 116, 50-65 tavv. 7
Abstract
L'A. considera le testimonianze manoscritte di San Gallo relative ai santi d'Irlanda e indaga il loro legame con la fondazione svizzera. Una nota genealogica in Sankt Gallen, Stiftsbibl., 553 p. 164, fornisce notizie in merito a san Patrizio (a p. 163 invece le genealogie di Gallo e Brigida), arricchendo il panorama agiografico sull'evangelizzatore dell'Irlanda, costituito perlopiù nel monastero da calendari e martirologi; la
Vita di Colomba di Adamnano di Iona è preservata in Schaffhausen, Stadtbibl. Gen. 1 e Sankt Gallen, Stiftsbibl., 555 (alcuni elementi iconografici nel ritratto del santo in preghiera a p. 166 del codice rimanderebbero a Sankt Gallen, Stiftsbibl., 23 e 390), mentre i
Versus de Blaithmaic di Valafrido Strabone sopravvivono nel Sankt Gallen, Stiftsbibl., 869 (contenente anche la
Visio Wettini ). Il culto di Colombano ha origine forse con Gallo ancora vivente: il carme del santo
ad Hunaldum è tradito in Sankt Gallen, Stiftsbibl., 273 e la memoria del santo si perpetua nella
Vita di Giona (Sankt Gallen, Stiftsbibl., 553) e nell'altare presente nella pianta dell'abbazia (Sankt Gallen, Stiftsbibl., 1092); tre
Vitae sono dedicate invece al fondatore Gallo (la
Vita vetustissima e le
Vitae di Wetti e Valafrido), il cui culto, legato alla sua sepoltura, trova manifestazione anche nell'
Evangelium longum in Sankt Gallen, Stiftsbibl., 53. Altro patrono di San Gallo è Magno-Magnoald, la cui venerazione è legata alla
translatio delle reliquie da Augusta (cfr. anche Sankt Gallen, Stiftsbibl., 602), mentre Eusebio di Viktorsberg è ricordato in un
Epitaphium in Sankt Gallen, Stiftsbibl., 613, p. 70 e da una tarda
Vita di Johann Georg Tibianus. (Valeria Mattaloni)
Riduci
Argomenti e indici Agiografia Blaithmacus Scotus presbyter et martyr m. 825 Brigida Kildariae in Hibernia virgo Columba (al. Columbanus) Hiiensis abbas n. 521, m. 597 Columbanus (al. Columba) Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 Columbanus Luxoviensis et Bobiensis abbas n. 543 ca., m. 23-11-615 Eusebius Sangallensis monachus, in Monte Sancti Victoris reclusus m. 31-1-884 Evangelia, Biblia sacra, FORTLEBEN Gallus in Alamannia abbas m. 645 Kalendaria, Libri liturgici Magnus (seu Magnoaldus) Faucensis abbas m. 772 Martyrologia, passionaria, libelli Patricius episcopus, Hibernorum apostolus Adamnanus Hiiensis abbas n. 623/624, m. 23-9-704 ,
Vita sancti Columbae Columbanus Sancti Trudonis abbas fl. 780-815 ,
Carmen ad Hunaldum Ionas Bobiensis fl. 618-659, m. post 659 ,
Vita sancti Columbani (Dominis eximiis... Memini me ante hoc ferme triennium... Rutilantem atque eximio fulgore micantem ss. praesulum... Columbanus etenim, qui et Columba, ortus Hibernia insula ... Lux et occiduas pontum descendit in umbras...... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Versus de beati Blaithmaic vita et fine (Si tantam meruere suo pro carmine famam Regali de stirpe satus summumque decorem) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Visio Wettini Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Vita et miracula sancti Galli (Nisi me sanctarum auctoritas Scripturarum Cum praeclara ss. viri Columbani, qui et Columba, conversatio) Wettinus Augiensis monachus n. 780 ca., m. 4-11-824 ,
Vita et miracula sancti Galli (Fuit vir nobilitate pollens... Fama nempe aures sublevans Iohanni praefato Constantiensi praesuli... Cum mundus per inania vertatur volitando... )
Luoghi: Augsburg Irlanda Sankt Gallen
Manoscritti
Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 273 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 553 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 869 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 602 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 23 «Psalterium Folchardi» Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 1092 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 53 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 613 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 390 «Antifonario di Hartker» Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 555 Schaffhausen, Stadtbibliothek, Gen. 1 Scheda N: 40 - 5324
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-saints-of-ireland-and-st-gall/738331