Scheda TETRA
Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636
De differentiis rerum
(Differentiae theologicae vel spiritales) [Inter Deum ]
inc. Inter Deum et dominum ita quidam definierunt, ut in Dei appellatione expl. frater quia primogenitus, Dominus quia unigenitus
Riferimenti
CPL
n. 1202; Te.Tra. vol. II p. 313-22; CCSL vol. CXI A p. 7-15; Keefe Catalogue (2012) pp. 121-2, n. 181
Ansbach, Staatliche Bibliothek (Schlossbibliothek), lat. 15 , ff. 289rb-289va, 292vb-294raAvranches, Bibliothèque Municipale «Edouard Le Héricher», 109 II, ff. 113r-123rBasel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), F III 15 l , ff. 1r-14vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1686 (Rose 41, Meerm. 463) , ff. 121v-142vBern, Burgerbibliothek, 224 , ff. 174ra-181rbBern, Burgerbibliothek, D. 219 II, ff. 10v-18v 1-18Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 9311-19 (1322) , ff. 90r-106rChartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 106 (118) (+) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 310 III, ff. 176r-189rCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 1823 Darmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 756 , ff. 44r-56rEinsiedeln, Stiftsbibliothek, 27 (Msc. 1195; 8. Nr. 30) IIGravenhage 's, Huis van het Boek (olim Museum Meermanno-Westreenianum), MMW 10.D.16 Laon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 265 , ff. 125r-148rLondon, British Library, Harley 5915 f. 3, f. 3r-v fragm. (XVIII-XXXIX)Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 121vb-134raLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 121vb-134raMadrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Códices 21 (F. 191; 28) , ff. 284ra-289vbMetz, Médiathèque Verlaine (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque «Le Pontiffroy»), 134 (+) Milano, Biblioteca Ambrosiana, B 31 sup. Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 23 sup. (olim S.P. 12/9,2) Milano, Biblioteca Ambrosiana, E 17 sup. , ff. 55r-86rMontpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 306 , ff. 80r-101vMonza (Monza e Brianza), Biblioteca Capitolare, c-9/69 , ff. 87rb-97vbMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6382 (Fris. 182) I, ff. 23v-41r excerptaMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14690 III, ff. 164v-173v liber II, non completoPadova, Biblioteca del Seminario Vescovile, 523 , ff. 113v-129rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 561 , ff. 56vb-65va estrattiParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2024 I, ff. 20v-abbreviatio Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2035 , ff. 78v-Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2817 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2994 A II, ff. 141r-186vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 3848 B , ff. 66v-68r excerptaParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4841 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12236 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12237 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13396 , ff. 76v-78r II 2-3 e 8Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 448 , ff. 130v-150vPistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 129rb-142vb mutiloPommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 93 (2805) , ff. 73r-82vPommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 105 (2721) , ff. 52v-56vReims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 427 (E. 331) Saint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 279 1 fragm.Salamanca, Universidad de Salamanca. Biblioteca General Histórica, Ms. 774 , ff. 115v-124vSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 2 III, pp. 509-531 fragm. (§§ 12-72)Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 125 , pp. 235-264Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 189 , pp. 126-321Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 224 , pp. 1-78Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 225 , pp. 33-56Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 230 l. IISankt Gallen, Stiftsbibliothek, 908 , pp. 28-30Sankt Paul im Lavanttal, Bibliothek des Benediktinerstifts, 5/1 (25.2.35) Sankt-Peterburg, Rossijskaja Nacional'naja Biblioteka (olim Gosudarstvennaja ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Publicnaja Biblioteka im. M.E. Saltykova Scedrina), lat. Q.v.I.15 , ff. 53ra-63raSchaffhausen, Stadtbibliothek, Min. 68 , ff. 123ra-143raTorino, Biblioteca Reale, Varia 141 , ff. 100r-114vWien, Österreichische Nationalbibliothek, 1046 , ff. 38v-51vWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 44 (4128) , ff. 122v-139rZürich, Zentralbibliothek, Rh. 102 (472) Tradizione del testo: La Renotatio di Braulione cita due libri De differentiis : I. De differentiis verborum (anche noto come Inter aptum o Inter caelum , CPL 1187, ed. C. Codoñer); II. De differentiis rerum (o Inter Deum , CPL 1202, ed. M.A. Andrés). I due libri hanno avuto storie testuali differenti e spesso indipendenti, e forse non sono stati composti come parte della stessa opera; tuttavia, poichè sono analoghi, sono state menzionati insieme da Braulione nella Renotatio .
De differentiis rerum (liber II) . È trasmesso in moltissimi mss. (più di 40 sono anteriori all''XI sec.); è possibile che ci sia stata una revisione precoce del testo, che è attestata in copie di ambiente spagnolo; inoltre, probabilmente il cap. XVIII e i parr. 120-121 dell''edizione PL non sono di Isidoro, così come non sono isidoriane le paragrafazioni dei mss. conservati. La tradizione si suddivide in cinque famiglie: quattro hanno in origine in Europa continentale, a partire da una prima redazione che lasciò presto la Spagna (???? ); questa prima redazione aveva un testo più breve, caratteristiche isidoriane ma anche aspetti linguistici lontani dal latino dei mss. iberici dei sec. IX e X. Tra Spagna, sud della Gallia e Nord Italia si sviluppò la famiglia ? (i cui mss. hanno caratteristiche iberiche) la quale mostra un testo leggermente revisionato; alcuni esemplari di ? si diffusero poi in Gallia e Italia del Nord.
La tradizione delle due opere De differentiis può essere parzialmente sovrapposta. Sicuramente l''Inter Deum si diffuse in Europa prima e rapidamente; è comunque sicuro che entrambi i testi, in una delle famiglie di mss. che li tramandano, hanno subito modifiche rilevanti in ambiti cronologici e geografici analoghi: Sud Gallia e Nord Italia prima del IX, cioè le regioni raggiunte dagli studiosi visigotici emigrati dopo le invasioni arabe.
(da Te.Tra II, scheda a cura di M. Adelaida Andrés e Carmen Codoñer)Bibliografia filologica: - Isidorvs Hispalensis, De differentiis liber II , ed., trad. y notas de M. A. Andrés Sanz, Turnhout, Brepols 2006 (CCSL 111A);
- M A. Andrés Sanz, Relación y numeración de los tres libros de Differentiae atribuidos a Isidoro de Sevilla (PL 83) , «Revue d''Historie des Textes» 30 (2000), pp. 239-262
- M.A. Andrés Sanz, The Additions in the text of book I of Differentiae of Isidore of Seville in the manuscript El Escorial f.IV.9 , en Manuscripts and tradition of grammatical texts from Antiquity to the Renaissance , edd. M. De Nonno - P. de Paolis - L. Holtz, Cassino 2000, pp. 687-699;
- J.C.Martín, La Renotatio librorum Domini Isidori de Braulio de Zaragoza , Introducción, ed. crítica y traducción , Logroño 2002
- M.A. Andrés Sanz, Vías de investigación abiertas a partir de la nueva edición del libro II de Differentiae de Isidoro de Sevilla , en Actas del II Congreso Hispánico de Latín Medieval (León, 11-14 nov. 1997) , León, 1998, pp. 223-229;
- M.A. Andrés Sanz, ¿Adición o supresión?: La transmisión manuscrita del libro II de Differentiae de Isidoro de Sevilla , en Actas del I Congreso Nacional de Latín Medieval (León, 1-4 dic. 1993) , León 1995, pp. 79-86;
- Isidorvs Hispalensis, De differentiis liber I , ed., trad. y notas de C. Codoñer, Paris 1992 (Les Belles Lettres. Auteurs latins du Moyen Age);
- C. Codoñer, La conception de la Differentia dans le recueil Inter aptum d'Isidore de Seville , «Revue de philologie» 60 (1986), pp. 187-196;
- C Codoñer, Historia del texto del libro I de las Differentiae de Isidoro de Sevilla , «Revue d''Historie des Textes» 14-15 (1986), pp. 7-95;
- G. Brugnoli, Il Liber de Differentiis Rerum di Isidoro di Siviglia , «Vetera Christianorum» 1 (1964), pp. 65-82;
- F. Arévalo, Isidori Hispalensis episcopi Hispaniarum doctoris opera omnia , Roma 1797-1803 = ed. J.P. Migne, PL, Paris 1862;
- Diui Isidori Hispal. Episcopi opera Philippi II Cathol. Regis iussu e uetustis exemplaribus emendata... (I-II) Juan Grial, Madrid 1599;
- Isidori Hispalensis Inter Deum , ed. Margarino de la Bigne, Sancti Isidori Hispalensis episcopi opera omnia quae extant ..., Paris 1580, ff. 137r -142rb (la numeración del f. 141 está repetida). Como libro II aparece el Inter polliceri . Risorse esterne collegate TETRA_105_Isidorus Hispalensis, De differentiis II - stemma M. A. Andrés TETRA_108_Isidorus Hispalensis, De differentiis liber II - siglario M. A. Andrés TETRA_111_Isidorus Hispalensis, De differentiis I-II - stemma
Spoglio inventariale Firenze - S. Maria del Carmine, convento OCarm 105- 105. Liber differentiarum ysidori. Incipit: Inter deum . Finit: Prestare di etc . N. 5. Urbino (Pesaro-Urbino) - Guidobaldus I Montis Feretri dux 79- 79. - Isidori Episcopi Etymologiarum Opus Libri XXIII. Ultimus de Astronomia. Primorum liber. De obitu Sanctorum patrum et vita. Isidorus ad. Orosium De Nominum Alegoria et Interpretatione. sive tractatus primorum. Soliloquiorum Isidori liber. Liber Differentiarum. Isidori recapitulatio Fidei Catholicae Contra Iudaeos. Isidori Chronica ab exordio Mundi usque ad Heraclii Imperium, postea sequitur Chronica alterius. Prosperi Notarii leonis Papae: ut dicitur, de Vita Contemplativa libri III.s In Rubro.
Altri progetti collegati:
CODEX MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/de-differentiis-rerum-isidorus-hispalensis-episcop-title/2321