Scheda TETRA
Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636
De ecclesiasticis officiis
Riferimenti
CPL
n. 1207; Te.Tra. vol. II p. 323-32; Díaz y Díaz n. 104; CCSL (1989) vol. 113, ed. C. Lawson; Keefe Catalogue (2012) p. 114, n. 156, per l'excerptum II 24 (De regula fidei ); inc. Haec est autem post apostolorum symbolum certissima fides, quam doctores nostri tradiderunt... ; expl. ...tota fidei credulitas amittitur (= CCSL CXIII pp. 99-102)
Arras, Médiathèque de l'Abbaye Saint-Vaast (olim Bibliothèque Municipale), 96 (CGM 977)
Arras, Médiathèque de l'Abbaye Saint-Vaast (olim Bibliothèque Municipale), 1068 (CGM 276)
Augsburg, Universitätsbibliothek, II.1.2° 16 , ff. 82va-82vbBamberg, Staatsbibliothek, Patr. 101 (B.V.19) Barcelona, Arxiu Capitular de la Catedral (Biblioteca del Cabildo), Còdexs 131 Basel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), F III 15 c , ff. 42r-45v incompletoBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Magdeburg 192 , ff. 8r-vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 2° 368 (Rose 702) , ff. 1v-46vBern, Burgerbibliothek, 249 Bern, Burgerbibliothek, 611 IV, f. 97r-v excerptum (I 11,4-12,7)Bologna, Reale Collegio di Spagna, Biblioteca antica 10 Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque des Annonciades (olim Bibliothèque Municipale), 33 Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 8654-72 (1324) , ff. 132r-133rBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 9311-19 (1322) , ff. 4r-36vBurgo de Osma, Archivo Biblioteca de la Santa Iglesia Catedral, Codices 46 Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 259 (249) Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 937 (836) Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 31 (85) , ff. 1v-Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Arch. Cap. S. Pietro D. 217 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 6 III, ff. 29r-30r I 18Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 122 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 58 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 191 , ff. 1r-47vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 982 I, ff. 14v-15vexcerptum (II 1-3)Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 202 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 641 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5764 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5765 Cividale del Friuli (Udine), Museo Archeologico Nazionale, Biblioteca Capitolare LXVI , ff. 74va-74vbDouai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 229 El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, a.I.13 «Codice di Leodegundia» El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, ç.IV.23 El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, d.I.1 «Codex Aemilianensis» Erlangen, Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, 170 (Irm. 204) , ff. 176r-187vFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 82 Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. C.4.1791 , ff. 85v-87vtantum cap. XVIII sub titulo «De sacrificio Ysidori» Halle a.d. Saale, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Yc 2° 15 , ff. 1r-2v excerptaHeiligenkreuz, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 189 , ff. 27r-59vHereford, Cathedral Library, O.III.2 , ff. 173r-175rKarlsruhe, Badische Landesbibliothek, Aug. Perg. XVIII , f. 19r-v excerptum: II 24 (De regula fidei ); inc. Haec est autem post apostolorum symbolum certissima fides, quam doctores nostri tradiderunt... ; expl. ...tota fidei credulitas amittitur (= CCSL CXIII pp. 99-102)Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Aug. Perg. CCLIV II, ff. 72-153Klosterneuburg, Bibliothek des Augustiner Chorherrenstiftes, 233 I, ff. 60rb-60vb l. II 17Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek, 101 (Darmst. 2101) , ff. 2v-71rLeiden, Bibliotheek der Universiteit, B.P.L. 173 , ff. 69v-105Livorno, Biblioteca Comunale Labronica «Francesco Domenico Guerrazzi», Sez. XVI n.12 (Inv. 476) , ff. 191r-vLivorno, Biblioteca Comunale Labronica «Francesco Domenico Guerrazzi», Sez. XVI n.12 (Inv. 476) , f. 191r-v excerptumLondon, British Library, Add. 18338 London, British Library, Cotton Vespasian B. XIII , ff. 56v-57v I 11-12Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 94ra-121vaLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 94ra-121vaLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 490 , ff. 36r-48vLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 490 I, ff. 36r-48vLyon, Bibliothèque de la Part-Dieu (olim Bibliothèque Municipale), 619 (536) , ff. 140r- lacunosoMadrid, Biblioteca Nacional de España, Ms. 373 , ff. 126v-131v I, excerptum Madrid, Universidad Complutense, Biblioteca Histórica (olim Biblioteca de la Universidad Central), 76 II, ff. 1r- 40vMarburg a.d. Lahn, Universitätsbibliothek, 42 (D. 5) Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 30 , pp. 87-117Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 106 I, pp. 18-19München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4533 «Pauli Diaconi Homiliarium» , f. 54vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4564 «Alani Homiliarium» , ff. 170v-172vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6246 , ff. 26v-31r II 3München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6324 , ff. 1br-96vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6325 , ff. 8v-132rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 12632 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 12673 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14407 , ff. 77r-111vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14410 (Em. E 33) , ff. 99v-101r l. II capitoli 21-23München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14461 (Em. E 84) , ff. 1v-112rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14468 , ff. 26v-27rexcerpta München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14766 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 16128 , ff. 205v-294vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18524b , ff. 27r-105vMünster, Nordrhein-Westfälisches Staatsarchiv, Msc VII 2a Nr. ? Nürnberg, Stadtbibliothek, Cent. I, 54 , ff. 134va-145vbOrléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 116 (94) Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 185 (162) Padova, Biblioteca del Seminario Vescovile, 523 , ff. 129v-172r lacunosoParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 1008 , ff. 82r-85v II 3-21Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2315 , ff. 1-31Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2341 , ff. 188r-204rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2449 A Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6400 G III, ff. 146v-193vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 11579 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13397 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 18104 I, ff. 47v-53r II 22-26Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 448 Pistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 101ra-129rbPistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 101ra-129rbRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), I. 49 (524) , ff. 1r-Salerno, Museo Diocesano, 8 «Homeliarium» , ff. 78r-79rSalzburg, Nonnberg, Benediktinerinnenstift, 23 E 36 (8184 I; 27 E 10) 1 1, 30-32, 45Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 222 , pp. 2-134Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 227 , pp. 124-141Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 230 l. I; altri escerti alle pp. 569-570Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 240 Sankt Paul im Lavanttal, Bibliothek des Benediktinerstifts, 5/1 (25.2.35) Sankt-Peterburg, Rossijskaja Nacional'naja Biblioteka (olim Gosudarstvennaja ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Publicnaja Biblioteka im. M.E. Saltykova Scedrina), lat. Q.v.I.15 , ff. 21v-51vTorino, Biblioteca Reale, Varia 141 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 751 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 806 I, ff. 1v-51rWien, Österreichische Nationalbibliothek, 808 , ff. 1r-98rWien, Österreichische Nationalbibliothek, 823 , ff. 1r-40rWien, Österreichische Nationalbibliothek, 2232 , ff. 91r-92excerpta Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.o. 4 , ff. 1v-37rWürzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.q. 18 , ff. 1r-64vTradizione del testo: L''editore di riferimento, Ch.M. Lawson, ha recensito 124 mss., ne ha esaminati oltre cento e ne ha utilizzati 30 (cfr. siglario) per il suo apparato critico; Lawson accoglie una divisione in due libri e in capitoli che non risale ad Isidoro. Sulla base di una serie di errori comuni, Lawson ricostruisce un archetipo Σ (non corrispondente all''originale), da cui si dipartono tre grandi famiglie, Λ (mss. δ?ρψ ) da una parte, Γ (mss. βλμπξχω ) e Π (σφ FZSXGHWABVPMRETLCJ ) dall''altra. Per l''editore, la famiglia Π (la più numerosa) ha origine a Saragozza all''inizio del VII sec.; da lì si diffonde in Francia (σφ ) e poi con un esemplare in Italia (δ ), dal quale derivano gli altri mss. Anche per Γ Lawson postula un subarchetipo antico (del VII sec.) e lo colloca a Toledo; la forma testuale di Γ è nota ad Ildefonso di Toledo, e inoltre fu usata per redigere la Regula communis . Λ non ha rappresentanti antichi, ma Lawson presuppone l''esistenza di un subarchetipo in relazione con l''ambiente di Albaro di Cordoba (origine in Bética). Per le famiglie Λ e Γ , che non sono documentate da testimoni antichi, è importante il contributo della tradizione indiretta. A. Sanz e M. Gorman (che elabora un nuovo stemma) notano che la tradizione di questo testo, così come ricostruita dal Lawson, è molto più lineare e priva di problemi rispetto alle altre opere isidoriane. Sanz e Gorman osservano quindi la necessità di approfondire i rapporti genealogici tra i mss., troppo spesso giustificati ricorrendo alla contaminazione, e individuano alcuni elementi problematici del testo che non erano ancora stati segnalati in modo adeguato. Lo studio di questi problemi potrebbe portare nuove conoscenze circa la storia del testo. Alcuni elementi lasciano aperta la possibilità che il testo, come solitamente avviene per le opere di Isidoro, abbia subìto una revisione programmata. (da Te.Tra II, scheda a cura di M. Adelaida Andrés)Bibliografia filologica: - M. Gorman, The Diagrams in the Oldest Manuscripts of Isidore''s De natura rerum with a Note on the Manuscript Traditions of Isidore''s Works , en "Studi Medievali" 11 (2001), pp. 529-545 (+ VIII láminas); - Isidorvs Hispalensis, De ecclesiasticis officiis , ed. Ch.M. Lawson, Turnhout 1989 (CCSL 113). - Ch.M. Lawson, Las fuentes del De ecclesiasticis officiis de San Isidoro , «Archivos Leoneses» 17 (1963), nº 33 pp. 129-176, e nº 34 pp. 109-138; - Ch.M. Lawson, Notes on the De Ecclesiasticis Officiis, in Isidoriana, Estudios sobre San Isidoro de Sevilla en el XIV centenario de su nacimiento , ed. M..C. Díaz y Díaz, León 1961, pp. 299-304; - A.C. Lawson, Consultationes Zacchei christiani et Apollonii philosophi: a source of S. Isidore of Seville , «Revue Bénédictine» 57 (1947), pp. 187-195; - A.C. Lawson, The Sources of the De ecclesiasticis Officiis of St.Isidore of Seville , «Revue Bénédictine» 50 (1938), pp. 26-36; - J.A. de Aldama, Indicaciones sobre la cronología de las obras de S. Isidoro , en Miscellanea Isidoriana, Roma, 1936, pp. 57-89; - Faustino Arévalo, Isidori Hispalensis episcopi Hispaniarum doctoris opera omnia , Roma 1802 (vol. VI, pp. 363-471) = PL 83, coll. 737-826Traduzioni, commenti, etc. Augustini dicta et ceterorum in Iohannem De symbolo apostolorum Isidorus Prebiarum de multorium exemplaribus
Risorse esterne collegate TETRA_112_Isidorus, De ecclesiasticis officiis - siglario Lawson TETRA_113_Isidorus, De ecclesiasticis officiis - stemma Andrés TETRA_114_Isidorus, De ecclesiasticis officiis - stemma Lawson
Spoglio inventariale 102- 102. It. librum Ysidori in libro offitiorum de tonsura. Aquileia (Udine) - S. Maria, cattedrale 62- 79. Item liber Isidori de offitiis clericorum, qui incipit 'Cum in nomine sancte et individue Trinitatis Christi'. Assisi (Perugia) - S. Francesco, convento OFM; Assisi (Perugia) S. Francesco, convento OFM, Libreria Pubblica; Assisi (Perugia)Assisi (Perugia) S. Francesco, convento OFM, Libreria Segreta 321- 321. - A ) § Ysidorus. Et regula sancti augustini episcopi. Cum postibus. § Cuius principium est. Item ysidori de presbiteris. Presbiterorum ordo. exordium sunpsit, ut dictum est. A filijs Aaron. Finis vero. Insuper etiam. ab omnibus regularibus canonalibus mandatum est custodiendum. § In quo libro: omnes quaterni sunt. xxj. D. +. Esiste, 12 sett. 1863. N°. (A, f. 38v )T ) Ysidorus. et regula sancti augustini. D. Firenze - S. Croce, convento OFM 234- Isidorus De officiis ecclesiasticis et Liber sententiarum Augustini contra LXXXVI hereses. Monteprandone (Ascoli Piceno) - S. Maria delle Grazie, convento OFM 41- 41] Item, Ysiderus, De ecclesiastica tonsura. Monteprandone (Ascoli Piceno) - S. Maria delle Grazie, convento OFM 79- 79] Jsydorus, De tonsura ecclesiastica. Siena - S. Francesco, convento OFM 326- 326 Liber Offitiorum Sancti Ysydori in bona littera tabulis corio azzurro ad ligaturas. Litteris H.J.
Altri progetti collegati:
CODEX MEL RICABIM ROME Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/de-ecclesiasticis-officiis-isidorus-hispalensis-ep-title/1358