Scheda TETRA
Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca.
Expositio Psalmorum
Riferimenti
CALMA
vol. II 5 p. 576-7; CCSL vol. XCVII-XCVIII; CPL n. 900; Stegmüller n. 1894; Te.Tra. vol. II p. 143-59; (ed. rif.) Stoppacci Expositio (2012) pp. 379-410 (tantum praefatio)
Admont, Bibliothek des Benediktinerstifts, 42
excerpta ex praefatione Admont, Bibliothek des Benediktinerstifts, 64 , ff. 1v-2r excerpta ex praefationeAlbi, Médiathèque Pierre Amalric (olim Bibliothèque Municipale), 45 (27) excerpta Angers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 43 (37) , ff. 1v-198v I-LXXVAngers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 44 (37) , ff. 1v-229r LXXVI-CLArras, Médiathèque de l'Abbaye Saint-Vaast (olim Bibliothèque Municipale), 211 (CGM 332) excerpta Arras, Médiathèque de l'Abbaye Saint-Vaast (olim Bibliothèque Municipale), 604 (CGM 509) , ff. 1va-101vb I-LAugsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 2° 337 excerpta ex praefationeAugsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 2° 448 , ff. 1r-389r I-CLAutun, Bibliothèque Bussy-Rabutin (Bibliothèque Municipale), S 22 (20 A) , ff. 2r-269r Ps 101-150. Tit.: Cassiodori senatoris exigui servi Dei iam d [omi]no prestante conversi incipit exposicio psalmorum Inc.: Oratio pauperis cum anxius fuerit et coram Domino ...; expl.: ...ad quem magis debet omnes [sic] intencio tendere et labores terminus pervenire .Averbode, Norbertijner Abdij Bibliotheek, 44.E.XIV I-LAvranches, Bibliothèque Municipale «Edouard Le Héricher», 128 excerpta (Ps. XXI 109-118)Bamberg, Staatsbibliothek, Bibl. 56 (B.II.15) , ff. 1-300v I-CLBamberg, Staatsbibliothek, fragm. IX.A.12 XBasel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), B II 22 2Bergamo, Biblioteca «Mons. G. M. Radini Tedeschi» (olim Biblioteca del Clero di S. Alessandro in Colonna), 118 excerpta Berlin, Kupferstichkabinett der Staatlichen Museen (zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz), 78 A 5 excerpta ex praefatione Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 4° 689 (Görres 85) excerpta Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 2° 671 , ff. 1r-203v LI-CBern, Burgerbibliothek, 99 II, ff. 9r-169v CI-CLBern, Burgerbibliothek, 124 , ff. 1va-137rbBern, Burgerbibliothek, AA. 90. 26 , f. 1rin Psalmum 34 (PL 70, 246D)Bologna, Biblioteca Comunale dell'Archiginnasio, Serie A 27 excerpta Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque des Annonciades (olim Bibliothèque Municipale), 20 «Salterio di Odberto» excerpta Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque des Annonciades (olim Bibliothèque Municipale), 67 , ff. 15ra-171vb I-LBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 5460-61 (1229) , ff. 1va-159rb CI-CLBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 15070 (1230) , ff. 1r-173v I-LBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), II 2571 (1228) , ff. 1r-160v LI-CBurgo de Osma, Archivo Biblioteca de la Santa Iglesia Catedral, Codices 58 , f. 139v fragm.Camaldoli (Arezzo), Monastero di Camaldoli. Biblioteca, s.n. «Salterio di s. Romualdo» excerpta Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 296 (278) , ff. 1ra-206vb I-LXXXIVCambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 358 (339) , ff. 1ra-198rb CI-CLCambridge, Corpus Christi College, Ms. 131 (P. 7) , ff. 1ra-168vb I-XLIX (mutilo)Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 272 (O. 5) excerpta Cambridge, Saint John's College, Ms. Aa 5.1 (267) ? Ps. 76,3-5, 89-117 e 6-8,137-165Cambridge, Sidney Sussex College, 51 (Delta.3.6) excerpta ex praefatione Cambridge, Trinity College, Ms. B.4.13 (127) , ff. 1vb-180ra LI-CCambridge, Trinity College, Ms. B.4.14 (128) , ff. 1vb-206rb CI-CLCambridge, Trinity College, Ms. O.5.7 (1288) , ff. 1ra-172va I-LCambridge, University Library, Ii.2.25 (1758) , ff. 1ra-289ra I-CCambridge, University Library, Add. 4406/1 (52) Canterbury, Cathedral Archives, PRC CCA-DCb-PRC/49/24/1-7 frammenti dai Salmi 41, 42 e 43Cava de' Tirreni (Salerno), Archivio e Biblioteca della Badia, 3 , f. 255rInterpretatio notarum Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 18 (116) LI-CChartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 20 (27) (+) CI-CLChartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 32 (86) , ff. 1ra-128vb CI-CLCheltenham (olim), Collection Phillipps, 316 excerpta Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 486 excerpta Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 582 , ff. 1ra-309vb I-CLCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 620 excerpta Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pagès 1 «Codex Leidradi» , ff. 110v-112vPraefatio ; De profetia Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 271 , I-CLCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 92 , ff. 1ra-164r I-LCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 411 excerpta Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 453 excerpta ex praefatione Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 455 , f. 269r-vexcerpta ex praefatione Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 537 , ff. 372r-375rClermont-Ferrand, Bibliothèque du Patrimoine (olim Bibliothèque Municipale et Interuniversitaire), 261 (202.-A 20) , guardiepraef . (fragm.)Colmar, Bibliothèque des Dominicains (olim Bibliothèque Municipale), fragm. 658-659 Ps. 56.57Columbia, MO, University of Missouri-Columbia, Elmer Ellis Library, Rare Books, Fragm. manuscripta 14 , f. 1r-v Ps. 135, 136Como, Biblioteca Comunale, 2.2.26-27 , ff. 1r-154v e 1a-184r I-L e LI-XCIVCremona, Biblioteca Statale (olim Biblioteca Governativa e Libreria Civica), Fondo Governativo 1 (L.8.24) , ff. 1v-207v epitome (I-CL)Dijon, Bibliothèque Municipale, 56 (37) , ff. 2ra-156va LI-CDouai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 293 , ff. 1va-137vb CI-CLDouai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 294 , ff. 1va-170va I-LDurham, Dean and Chapter Library (Cathedral Library), B.II.30 , ff. 2va-266va epitome (I-CXLIII)Durham, University Library, Archives and Special Collections, Hunter 58 excerpta Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Fragm. K 16: Z 3/1 epitome (Ps. CXLIV)Eichstätt, Universitätsbibliothek (olim Staatliche und Seminarbibliothek), st 213 , f. 265vexcerpta ex praefatione El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, p.I.5 , ff. 1ra-201rb I-LEl Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, s.II.23 excerpta ex praefatione (c. I)El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, &.I.5 , ff. 1r-187v I-LErfurt, Universitätsbibliothek Erfurt, Dep. Erf., CA 2° 74 LIII-LXIX, CXVIIIErlangen, Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, 50 (Irm. 340) , ff. 1r-164v CI-CLErlangen, Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, B 22 (Steinmeyer 2008) Ps. 119.120Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 23 dex. 8 , ff. 1r-106v mutiloFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 23 dex. 8 , ff. 1ra-106vb III-LXXXIFrankfurt a.M., Stadt- und Universitätsbibliothek, Barthol. 32 (Ausst. 15) excerptaFreising, Dombibliothek, s.n. fragm.Fulda, Hessische Landesbibliothek, Aa 51 excerpta Gent, Centrale Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 250 (153) excerpta Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Mappe I.2 fragm.Göttweig, Bibliothek des Benediktinerstifts, 30 (2) excerpta Göttweig, Bibliothek des Benediktinerstifts, 228 (206) , ff. 231r-339r I-CLGraz, Universitätsbibliothek, 86 (39/18 Folio) excerpta ex praefatione Graz, Universitätsbibliothek, 409 (39/10 Folio) excerpta Graz, Universitätsbibliothek, 748 (40/64 Folio) excerpta Graz, Universitätsbibliothek, 1649 (34/42 Octavo) excerpta Graz, Universitätsbibliothek, 1703/81 , f. 1r-v Ps. 52-53Halle a.d. Saale, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Fragm. 25 Ps. 88,17-19Halle a.d. Saale, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Quedlinburg 76 , ff. 34r-329v CI-CLHalle a.d. Saale, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Quedlinburg 76 , ff. Ir-33v epitome (Ps. LXXIII-LXXXVIII)Heiligenkreuz, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 9 , ff. 1r-248r I-CLInnsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 711 , ff. 59r-61r, 61r-62v, 62v-63r excerptaKarlsruhe, Badische Landesbibliothek, Aug. Perg. CLV , ff. 1r-128r epitome (I-CL)Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, St. Peter Perg. 93 excerpta Kassel, Universitätsbibliothek Kassel - Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, Theol. 2° 46 excerpta Kassel, Universitätsbibliothek Kassel - Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, Theol. 2° 168 excerpta Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek, 45 (Darmst. 2040) , ff. 23v-27rexcerpta ex praefatione Köln, Historisches Archiv der Stadt Köln (Stadtarchiv), Best. 7050 (Fragmente) C 93 praef. (fragm.)Kraków, Biblioteka Jagiellonska, 817 excerpta Laon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 26 excerptaLaon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 27 , ff. 1ra-111vb I-LLaon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 33 I-CLLeiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 4° 69 IIexcerpta Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 8° 79 excerpta Leipzig, Universitätsbibliothek, Rep. I. 19 2° excerpta Leipzig, Universitätsbibliothek, Rep. II. 51 2° , ff. 1r-172v I-LLeipzig, Universitätsbibliothek, Rep. II. 52 2° , ff. 1r-132v LIX + LXI-CLiège, Bibliothèque de l'Université, 207 LI-CLinz, Oberösterreichische Landesbibliothek (olim Öffentliche Studienbibliothek; Bundesstaatliche Studienbibliothek), 421 (20) , ff. 1r-166v I-LLinz, Oberösterreichische Landesbibliothek (olim Öffentliche Studienbibliothek; Bundesstaatliche Studienbibliothek), 432 (21) , ff. 1r-128v LI-CLondon, British Library, Add. 16962 , ff. 2r-210v CI-CLLondon, British Library, Add. 21215 , ff. 1va-275vb I-LLondon, British Library, Add. 21216 , ff. 1vb-192vb CI-CLLondon, British Library, Add. 21217 , ff. 1ra-183rb LI-CLondon, British Library, Add. 36929 excerpta (divisio Psalmorum)London, British Library, Royal 2.F.V , ff. 1va-186ra LI-CLondon, British Library, Royal 7.C.XII IIexcerpta ex. Ps. 50 London, Lambeth Palace Library, 29 , ff. 1ra-133vb CI-CLLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 68 I, ff. 1va-329raps . 1-100Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 68 II, ff. 330ra-449vbps . 101-150Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 68 I (ff. 1-329), ff. 1va-329raps. 1-100; lacunosoLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 68 II (ff. 330-449), ff. 330ra-449vbps. 101-150Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Códices 8 (F. 173; 3) , ff. 1ra-342rb I-CLManchester, John Rylands University Library, lat. 89 (Crawford 99) , ff. 1r-397r I-CXLVIIIManchester, John Rylands University Library, lat. 477 , ff. 1r-193v I-LMelk, Stiftsbibliothek, 264 (700; M. 30) , ff. 1r-366v I-CLMilano, Biblioteca Ambrosiana, B 22 inf. , ff. 1ra-223vb I-LMilano, Biblioteca Ambrosiana, B 23 inf. , ff. 1ra-215rb LI-CMilano, Biblioteca Ambrosiana, B 120 sup. excerpta Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 519 inf. , ff. 1ra-218rb CI-CLMontpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 409 Iexcerpta Montpellier, Médiathèque Centrale d'Agglomération Emile Zola (olim Bibliothèque Municipale), 5 , f. 1-90München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 3736 , ff. 1v-14vpraef ., Ps. IMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6253 , ff. 1va-317vb I-LMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6254 , ff. 1r-254rb LI-CMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14077 , ff. 1ra-303va I-LMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14078 , ff. 1ra-286vb CI-CLMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14747 II, ff. 117v-127vexcerpta München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18081 , ff. 1r-293v I-CLMünchen, Universitätsbibliothek, 2° 36 excerpta Notre Dame, IN, University of Notre Dame, Hesburgh Library, Lat. b. 10 (58) , ff. 66r-72r, 74r-75rexcerpta ex praefatione Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 43 (40) , pp. 1-520 I-LOrléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 44 (41) , pp. 1-320 LI-COxford, Bodleian Library, Add. C 152 (S.C. 28718) , ff. 1r-306v CI-CLOxford, Bodleian Library, Bodl. 244 (S.C. 2039) , ff. 1ra-151vbOxford, Bodleian Library, Laud misc. 406 (S.C. 812) excerpta Oxford, Bodleian Library, Lyell 70 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2194 , ff. 1ra-206va I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2195 , ff. 2ra-148rb I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2196 , ff. 2r-206v I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2197 , ff. 1r-158v epitome (Ps. CX-CL)Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2198 , ff. 1ra-196ra CI-CLParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2899 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2902 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8679 II fragm.Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8846 , f. 5rexcerpta ex praefatione Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 9544 1 107, 10-13; 108, 18-22Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 9554 , ff. 1v-230r LI-CParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 9555 , ff. 2r-193v I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 9556 , ff. 1v-215e CI-CLParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12239 , ff. 1r-239r I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12240 , ff. 1v-332v LI-CParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12241 , ff. 1v-285v CI-CLParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13190 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13191 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 14491 , ff. 1v-127v I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15304 , ff. 1ra-249vb I-LParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15305 , ff. 1ra-263vb LIII-XCParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 16744 excerpta ex praefatione Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 1451 , ff. 1r-227 LI-CParis, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 2633 II XVI-XVII, XXIV-XXV, XL, XLV, XLVIIParis, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 2639 I LI; LIIIParis, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 81 excerpta Paris, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 1132 excerpta Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, 9 excerpta ex praefatione Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, 55 , ff. 2-149 Ps 1-44Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, 56 excerpta Porto, Biblioteca Pública Municipal, Santa Cruz de Coimbra 4 (23) , ff. 113rb-115rbexcerpta ex Psalmo LXIII Prato, Biblioteca Roncioniana, Q.II.1 (20) X, ff. 80-87, ff. 80r-87rpraefatio Prato, Biblioteca Roncioniana, Q.II.1 (20) X (ff. 80-87), ff. 80r-87rPrato, Biblioteca Roncioniana, Q.II.1 (20) X (ff. 80-87), ff. 80r-87rexcerptum Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 97 (B. 69) , ff. 1ra-197vb I-LReims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 98 (E. 296) , ff. 1ra-217rb CI-CLRein, Zisterzienserstift, Stiftsbibliothek 74 , ff. 1r-134v epitome (Ps. I-CL)Roma, Biblioteca Nazionale Centrale «Vittorio Emanuele II», Sess. 26 (2097) , ff. 1ra-176vb LXXIV-CRoma, Biblioteca Vallicelliana, E. 24 , f. 9rexcerpta Roma, Biblioteca Vallicelliana, F. 88 excerpta ex praefatione Roma, Biblioteca Vallicelliana, Frammenti III b. 7 In psalmum LII Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 8 (491) , ff. 1ra-215vb LII-CLRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 104 (493-495) , ff. 1ra-144rb, 1vb-138rb, 1va-108vb I-L, LI-C, CI-CLRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 105 (492) , ff. 1ra-250vb I-LSaint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 20 CI-CLSaint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 263 excerpta Salisbury, Cathedral Library, 29 excerpta Salisbury, Cathedral Library, 59 , ff. 2ra-224va LII-CLSalisbury, Cathedral Library, 75 excerpta Salzburg, Benediktiner-Erzabtei Sankt Peter, Stiftsbibliothek, a.VIII.5 , ff. 1v-285v epitome (Ps. I-CL)Salzburg, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Studienbibliothek), M.I.478 Ps 73, 5-8. Inc.: Sicut in (via)... Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 27 , p. 17excerpta (praef.: Prophetia est divina inspiratio quae est tribus modis )Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 125 excerpta Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 200 , pp. 2-504 I-LSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 201 , pp. 1-397 LI-CSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 202 , pp. 2-367 CI-CLSchaffhausen, Stadtbibliothek, Min. 78 , ff. 1v-213v I-LSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, F.I.3 I (ff. 1-175), f. 175ra excerptum praefationisSiena, Biblioteca privata «Domenico Maffei», frag. 25 Solothurn, Zentralbibliothek (olim Kantonsbibliothek), U 4/1 excerpta Sopron, Állami Levéltára, R 243 (Madas 240) , f. 1vStuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB II. 23 excerpta Subiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica, 65, LXIII , ff. 1ra-211vb I-CTorino, Biblioteca Nazionale Universitaria, E.V.44 (Pasini CMIII; già f.IV.7; Mazzatinti 783) excerpta Torino, Biblioteca Nazionale Universitaria, I.II.15 , ff. 1ra-166vb LI-C (acefalo)Torino, Biblioteca Nazionale Universitaria, K.II.1 , ff. 1ra-224vb epitome (Ps. I-CL)Trogen, Kantonsbibliothek Appenzell Ausserrhoden, CM Ms. 1 , ff. 1r-215v IX-LXXXIIITroyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 185 , I: ff. 1va-217rb; II: ff. I, 177, II'; III: ff. 175 I-L; LI- C; CI-CLTroyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 550 Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 550 I, ff. 1ra-126vb LI-LXXXTroyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 550 II, ff. 127ra-221vb CXVIII-CLTroyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 657 , ff. 1r-204v LI-CTroyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 892 excerpta Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 925 excerpta ex praefatione Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 1562 excerpta ex praefatione Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 1851 Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 1852 Troyes, Médiathèque Jacques-Chirac (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque du Grand Troyes), Fonds ancien 1853 Valenciennes, Bibliothèque Municipale, 36 (30) excerpta Valenciennes, Bibliothèque Municipale, 38 (32) I-LVendôme, Bibliothèque du Parc Ronsard (olim Bibliothèque Municipale), 56 excerpta Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, lat. I. 44 (2038) excerpta Vercelli, Biblioteca Capitolare Eusebiana, XXXVIII (105) , ff. 1ra-275ra I-CLVercelli, Biblioteca Capitolare Eusebiana, XCII (12) , ff. 1ra-220ra I-LVercelli, Biblioteca Capitolare Eusebiana, XCIII (54) , ff. 3ra-170vb LI-CVercelli, Biblioteca Capitolare Eusebiana, CXLIX (136) excerpta Villanova, PA, Villanova University. Falvey Memorial Library, OM 7 , ff. 10r-16vWien, Österreichische Nationalbibliothek, 722 , ff. 1r-8v Ps. 1-1,3Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1357 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1375 , ff. 1r-83v IV-LVIIWien, Österreichische Nationalbibliothek, 1861 (Theol. 652) excerpta ex praefatione (c. 1-4)Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 5133 , ff. 1r-204v XCI-CLWilhering, Zisterzienserstift, IX 122 excerpta Winchester, Winchester Cathedral Library, III E Winchester, Winchester Cathedral Library, IV , ff. 4r-413v I-CLWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Novi 404.1 (1, 6) Ps. 67, 5-7, 8-11Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 4 (4088) , ff. 1v-273v I-LWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 5 (4089) excerpta Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 14 (4098) , ff. 1v-246r CI-CLWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 24 (4108) , ff. 2r-223v LI-CWürzburg, Universitätsbibliothek, M.ch.q. 2 excerpta Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.f. 29 II, ff. 1v-73v I-XXIIIWürzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.f. 209 fragm.Zug, Pfarrbibliothek Sankt Michael, Inc. 36 Zürich, Zentralbibliothek, Z XIV 6 Zwettl, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 27 , ff. 1ra-128vb LXXVIII-CXLVIZwettl, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 28 , ff. 1ra-202rb I-LXXVIIITradizione del testo: Riferimenti interni ed elementi storico-letterari indicano che la stesura dell''Expositio avvenne in due fasi: la prima tra il 538 e il 548 tra Roma, Ravenna e Costantinopoli, la seconda durante il ritiro a Vivarium. M. Adriaen ha individuato almeno 18 segmenti testuali che risalgono alla revisione di Cassiodoro; la prima redazione non ebbe circolazione propria e non ne rimangono testimonianze manoscritte.
Cassiodoro stesso, nella praefatio e nelle Institutiones , parla di un codex archetypus (idiografo) dell''Expositio , da lui lasciato a Vivarium, dal quale ha origine la tradizione; il commento era fondamentale per la tradizione esegetica medievale e i testimoni conservati sono oltre un centinaio.
L''idiografo di Cassiodoro era diviso in tre tomi: I. praefatio e commento ai salmi 1-50; II. salmi 51-100; III. salmi 101-150. Questa suddivisione è stata mantenuta in tutta la tradizione successiva (pochissime le eccezioni); oggi sopravvivono poche raccolte che conservano tutti i tomi, le altre sono state smembrate e perciò è necessario ricostruire uno stemma codicum indipendente per ogni tomo.
Nel VII-VIII sec., dopo la chiusura di Vivarium, l''archetypus giunse in Britannia probabilmente dopo essere passato dal Laterano. In Britannia diede origine a una famiglia insulare di limitata diffusione, di cui restano tracce nelle epitomi dei codd. Durham, Cathedral Library, B.II.30 (il più antico testimone) e Cambridge, St. John''s College, Aa.5.1. Questi due codd. condividono lezioni non attestate da nessun altro manoscritto (R. Bailey). Un altro subarchetipo (? , caratterizzato da diversi errori) avrebbe poi dato vita in Europa settentrionale a molte delle famiglie testuali esistenti.
Ad oggi non è stata effettuata una recensio completa dei testimoni, e di conseguenza non esiste un''edizione critica veramente moderna. La princeps di Giovanni di Amerbach si basa su un ms. perduto; J. Garet propose un''edizione (poi pubblicata con poche varianti dalla PL) basandosi su quattro gruppi di testimoni, tra cui gli attuali Paris, BN, lat. 12239, 12240 e 12241.
Il moderno editore Adriaen si basa in realtà sull''edizione del Garet, scegliendo come codices optimi i tre Parigini; Adriaen collaziona solo 11 testimoni, e non integralmente.
J. W. Halporn e F. Troncarelli sottolineano rispettivamente la necessità di una recensione integrale della tradizione conservata e di un''analisi paleografica che contribuisca a restituire l''idiografo di Cassiodoro.
L''esame a campione condotto da P. Stoppacci mostra l''esistenza di diverse famiglie, molte delle quali avrebbero lezioni (che si dimostrano originali) diverse da quelle dei Parigini. La studiosa individua alcune famiglie testuali relativamente al tomo I: dal subarchetipo ? sarebbero derivate tra VIII e IX sec. due famiglie, ? e ? , che condividono errori comuni. A queste si sarebbe più tardi aggiunta la famiglia ? , che ha diverse innovazioni testuali, corruzioni e contaminazioni; a partire dal X sec. quest''ultima si sarebbe progressivamente imposta, imponendo una sorta di textus receptus tramandato anche dai mss. utilizzati da Adriaen.
Da un altro subarchetipo ? proverrebero il cod. Bamberg, SB, Misc. Bibl. 56 e altri mss. più recenti; questa famiglia ha lezioni particolari e sembra dunque utile alla ricostruzione testuale.
Cinque codd. riportano epitomi, molti altri excerpta ; un lungo estratto circola sotto il titolo Ad Paulam et Eustochium de psalmo beati immaculati , con un''attribuzione a Gerolamo.
La tradizione indiretta è amplissima: l''Expositio è citata dai principali autori carolingi, altomedievali e non solo, tra i quali Beda, Alcuino, Teodulfo d''Orléans, Incmaro di Reims, Pietro Abelardo e Iacopo da Varazze.
(da Te.Tra II, scheda a cura di Patrizia Stoppacci)Bibliografia filologica: - F. Troncarelli, Vivarium. I libri, il destino , Steenbruge - Turnhout, Brepols publishers, 1998 (Instrumenta patristica , 33)
- R.N. Bailey, The Durham Cassiodorus, in Bede and his World: The Jarrow Lectures 1958-1993 , cur. M. Lapidge, Aldershot, 1994, vol. I, pp. 463-490
- F. Troncarelli, Codicologia e storia della trasmissione dei testi. Note e riflessioni , «Scrittura e Civiltà» 13 (1989), pp. 547-559
- F. Troncarelli, I codici di Cassiodoro: le testimonianze più antiche , «Scrittura e civiltà» 12 (1988), pp. 47-99
- G. Orlandi, Testi cassiodorei e moderni editori , in Flavio Aurelio Cassiodoro. Atti della settimana di studi. Cosenza - Squillace, 19-24 settembre, 1983 , cur. Sandro Leanza, Catanzaro, Rubbettino, 1986, pp. 135-153
J.W. - Halporn, The Modern Edition of Cassiodorus'' Psalm Commentary , «Text und Untersuchungen zur Geschichte der Literature» 122-133 (1986), pp. 239-247;
- Idem, Cassiodorus Commentary on Psalms 20 and 21; text and context , «Revue des Études Augustiniennes» 32 (1986), pp. 92-102;
- Idem, Cassiodorus'' Citations from the "Canticum Canticorum" and the Composition of the "Expositio Psalmorum" , «Revue Bénédictine» 99 (1985), pp. 169-184;
- Idem, The manuscripts of Cassiodorus'' "Expositio Psalmorum" , «Traditio» 37 (1981), pp. 388-396;
- Idem, Pandectes, Pandecta and the Cassiodorian Commentary on the Psalms , «Revue Bénédictine» 90 (1980), pp. 290-300;
- J.J. O''Donnel, Cassiodorus , Berkley - Los Angeles - London, California UP, 1979;
- U. Hahner, Cassiodorus Psalmenkommentar. Sprachliche Untersuchtungen , München, Bei der Arbeo-Gesellschacft, 1973 (Münchener Beiträge zur Mediävistik und Renaissance-Forschung , 13);
- Magni Aurelii Cassiodori Expositio Psalmorum , ed. M. Adriaen, Turnhout, Brepols, 1958 (Corpus Christianorum Latinorum , XCVII-XCVIII);
- F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii Aevi , Matritii, 1950, vol. II, p. 235 nr. 1894;
- I. Garetius, Magnus Aurelius Cassiodorus Senator, Vivariensis abbas. Praefatio in novam Cassiodori operum editionem , in PL, vol. LXIX, coll. 421-484;
- Magni Aurelii Cassiodori Senatoris viri patricii, consularis et Vivariensis abbatis opera omnia in duos tomos distributa ad fidem manuscriptorum codicum emendata et aucta, notis, observationibus et indicibus locupletata praecedente auctoris vita, quae nunc primum in lucem prodit cum dissertatione de eius monachatu opera et studio J. Garetii monachi ordinis Sancti Benedicti et Congregationis Sancti Mauri , in PL LXX, cur. Jean-Paul Migne, Parisiis, 1847, coll. 9-1056Traduzioni, commenti, etc. De titulis psalmorum Epitomes Expositio Psalmorum Exegesis. In psalmum primum Glossae in Psalmos In Psalmum CL Interpretatio psalterii artis cantilenae vel specierum singularum vel nominum quae commemorantur in psalmis Notae divinae legi necessariae Tractatus de signis super «Expositio psalmorum»
Risorse esterne collegate Read full text at Corpus Corporum
Spoglio inventariale Assisi (Perugia) - S. Francesco, convento OFM; Assisi (Perugia) S. Francesco, convento OFM, Libreria Pubblica; Assisi (Perugia)Assisi (Perugia) S. Francesco, convento OFM, Libreria Segreta 465- 465. - A ) § Prima pars decreti. Et cassiodorus super psalmum. In parvo volumine. Cum postibus. § Cuius principium est. Humanum genus: duobus regitur. Finis vero. Et caritatis plenitudinem: in visceribus ihesu xristi. § In quo libro: omnes quaterni sunt. [ ] A.T ) Prima pars decreti. Et cassiodorus super psalmum. A. Camaldoli (Arezzo) - Eremo. [Inventario A] 83- lxxxij. Jtem Expositio psalterij, sanctj Romualdi, que incipit Beatus vir, et finit: et non ipsi nos, in cartis pecudinis tabulis et corio rubeo. Firenze - S. Croce, convento OFM 256- Cassiodorus super Psalterium a primo psalmo usque ad octuagesimum.
Altri progetti collegati:
CALMA CODEX MADOC MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/expositio-psalmorum-cassiodorus-senator-n-485-ca-m-title/2332