Scheda TETRA
Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735
Historia ecclesiastica gentis Anglorum
inc. (epit. Wilfridi): Vilfridus hic magnus requiescit corpore praesul
Riferimenti
CPL
n. 1375; Repertorium vol. II p. 471-2; Te.Tra. vol. III pp. 78-112; ICL (1977) n. 17554 (Epitaphium Wilfridi; hist. eccl. 5.19.14); CPL (1995) n. 1330 (Epitaphium Wilfridi); CALMA (2005) vol. II 2 p. 177-8; Lapidge Bede's Latin Poetry (2019) pp. 103-4, 334-6 (ed. dell'epitaffio di Vilfrido ICL 17554 (hist. eccl. 5.19.14), forse parte del Liber epigrammatum ); CHAP (2020) pp. 73-4, n. 70
Aberystwyth, National Library of Wales, 381
Aberystwyth, National Library of Wales, 21245 (Mostyn 181)
Admont, Bibliothek des Benediktinerstifts, 326 , ff. 1r-80vAlençon, Médiathèque de la Communauté Urbaine (olim Bibliothèque Municipale), 647 Augsburg, Bistumsarchiv (olim Bischöfliches Ordinariatsarchiv, Bischöfliche Ordinariatsbibliothek), 43 , ff. 1r-127vAugsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 2° 109 , f. 102r De Hibernia (I 1)Bamberg, Staatsbibliothek, Hist. 3 (E.III.14) , ff. 235v-350rexcerpta Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Hamilton 70 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 2° 378 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1873 (Rose 133) Bern, Burgerbibliothek, 49 , ff. 1r-258vBern, Burgerbibliothek, 363 , ff. 188v-194rBloomington, IN, Indiana University, Lilly Rare Books Library, Ricketts 177 V 13Bologna, Biblioteca Comunale dell'Archiginnasio, Serie A 144 , ff. 1r-33vBonn, Universitäts- und Landesbibliothek, S 363 , ff. 69vb-71vb V 12-13Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque des Annonciades (olim Bibliothèque Municipale), 103 Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 8245-57 (3116) Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), II 2295 (1353) , ff. 1r-168rCambridge, Corpus Christi College, Ms. 183 (under D. 5) excerptumCambridge, Corpus Christi College, Ms. 264 (A. 8) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 270 (O. 22) , ff. 1, 197 fragm.Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 359 (9. 5) , ff. 1r-72rCambridge, Emmanuel College, I.1.3 (3) , ff. 1r-86vCambridge, Fitzwilliam Museum, McClean 109 incompletoCambridge, Pembroke College (in deposito presso la University Library), 82 , ff. 5r-124rCambridge, Saint John's College, Ms. B. 5 (27) Cambridge, Trinity College, Ms. R.5.22 (717) Cambridge, Trinity College, Ms. R.5.27 Cambridge, Trinity College, Ms. R.7.3 (741) Cambridge, Trinity College, Ms. R.7.5 (743) Cambridge, University Library, Kk.5.16 , ff. 1r-128rChicago, IL, The Newberry Library, Case MS 6 (Ry 3; C19163; f6) , ff. 119r-121r IV 23 (visio Adamnani )Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 877 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 122 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 692 , ff. 48vb-51rb I, 1-10Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 694 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 1201 , ff. 73v-75r V 12Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3852 III, f. 102vCividale del Friuli (Udine), Museo Archeologico Nazionale, Biblioteca Capitolare XVI , ff. 327va-342raCuyk-Sint-Agatha (Kuik, Cuijk), Stichting Sint Aegten, C 21 , ff. 164r-171rDijon, Bibliothèque Municipale, 574 (334) , ff. 2-81Douai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 335 Dresden, Sächsische Landesbibliothek, Staats- und Universitätsbibliothek, J 45 Dublin, Trinity College, 492 (E.2.23) Durham, Dean and Chapter Library (Cathedral Library), B.II.35 II, ff. 38-118Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Fragm. K 1: B 216 Edinburgh, National Library of Scotland, Adv. 18.5.1 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 58 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 991 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Fies. 34 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 17 dex. 10 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 17 dex. 10 , ff. 66r-67vFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, San Marco 538 , ff. 170r-175vexcerpta (l. V capitoli XII-XIII)Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, San Marco 654 Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. A.1.450 III (ff. 158-197), ff. 158 ra-196rbGlasgow, University Library, Hunterian MS 86 (T.4.3) Gotha, Forschungs- und Landesbibliothek (olim Forschungsbibliothek), Mbr. I. 63 , ff. 1v-158rGöttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Inc. 4° Patr. coll. 202/73 Hereford, Cathedral Library, P.V.1 , ff. 29r-150vKassel, Universitätsbibliothek Kassel - Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, Theol. 4° 2 , ff. 1r-50rLeiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 2° 103 , ff. 134v-135v excerptumLeiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 4° 57 , ff. 1r-128rLeipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 3518 , ff. 70ra-142rvLeipzig, Universitätsbibliothek, Rep. I. 58a London, British Library, Add. 10949 London, British Library, Add. 18150 London, British Library, Add. 25014 London, British Library, Add. 33371 London, British Library, Add. 38130 London, British Library, Add. 38817 London, British Library, Arundel 74 London, British Library, Burney 297 London, British Library, Burney 310 , ff. 90-158London, British Library, Cotton Claudius A. I IVLondon, British Library, Cotton Nero A. II V, ff. 46r-47r IV 32London, British Library, Cotton Tiberius A. XIV London, British Library, Cotton Tiberius C. II incompletoLondon, British Library, Cotton Vitellius A. XIX excerptumLondon, British Library, Cotton Vitellius E. I , ff. 1r-66vLondon, British Library, Cotton Vitellius E. VII I, ff. 1-2 fragm.London, British Library, Egerton 3278 London, British Library, Harley 1117 excerptumLondon, British Library, Harley 3680 London, British Library, Harley 4124 London, British Library, Harley 4978 , ff. 8r-148v I-VLondon, British Library, Royal 13.B.XVIII London, British Library, Royal 13.C.V London, British Library, Royal 13.C.VII London, British Library, Stowe 104 , ff. 1-112London, British Library, Yates Thompson 26 estrattiLondon, College of Arms, Arundel 16 London, Lambeth Palace Library, 173 , ff. 157-221 excerptumMainz, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, I 181 1Mainz, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, frag. 1 IV 29, 16 - IV 30,17Manchester, John Rylands University Library, lat. 182 Milano, Biblioteca Ambrosiana, C 72 inf. , ff. 1r-35vdesunt libri 4 et 5 usque ad capitulum 24 Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 525 inf. , ff. 138v-158r excerptaMilano, Biblioteca Ambrosiana, H 190 inf. Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 177 Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 181 , pp. 1-308München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 118 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 701 , ff. 144r-145vVita et passio Oswaldi regis et martyris München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1207 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4547 «Alani Homiliarium» München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 5257a München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13501 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14603 , ff. 136v-137v excerptaMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 22254 excerptumMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23486 , f. 3v excerptumMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23622 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 27405 Münster, Universitäts- und Landesbibliothek, Fragmentensammlung I, 3 Namur, Musée des Arts Anciens du Namurois, Fonds de la ville 11 INew York, Pierpont Morgan Library, M. 826 III 29-30New York, Pierpont Morgan Library, M. 926 II, ff. 42-52Notre Dame, IN, University of Notre Dame, Hesburgh Library, Lat. d. 3 (40) , f. 39ra-va 5. 24Oxford, All Souls College, 31 Oxford, Balliol College, 176 , ff. 2r-93vOxford, Bodleian Library, Barlow 39 (S.C. 6462) Oxford, Bodleian Library, Bodl. 163 (S.C. 2016) , ff. 1r-Oxford, Bodleian Library, Bodl. 302 (S.C. 2086) IIIOxford, Bodleian Library, Bodl. 712 (S.C. 2619) Oxford, Bodleian Library, Digby 39 (S.C. 1640) , ff. 50-56 III.7Oxford, Bodleian Library, Digby 101 (S.C. 1702) Oxford, Bodleian Library, Digby 175 (S.C. 1776) , f. 40r-vita Oswaldi et vita Aidani Oxford, Bodleian Library, Digby 211 (S.C. 1812) Oxford, Bodleian Library, Douce 368 (S.C. 21943) Oxford, Bodleian Library, e Mus. 115 (S.C. 3537) Oxford, Bodleian Library, Fairfax 12 (S.C. 3892) Oxford, Bodleian Library, Hatton 43 (S.C. 4106) Oxford, Bodleian Library, Rawlinson B. 189 (S.C. 11550) Oxford, Bodleian Library, Rawlinson C. 162 (S.C. 12026) Oxford, Bodleian Library, Tanner 348 (S.C. 10175) Oxford, Christ Church Library, 99 III, ff. 51ra-113vaOxford, Corpus Christi College, 279 A , ff. 1r-71rOxford, Lincoln College (in deposito presso la Bodleian Library), lat. 31 Oxford, Magdalen College, lat. 105 Oxford, Merton College, 95 , ff. 135r-194vOxford, New College, 308 Oxford, Pembroke College, 3 Oxford, St. John's College, 99 , ff. 1ra-94vaParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5226 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5227 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5227 A Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5228 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5229 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5230 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5230 A Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5231 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5232 , ff. 1r-62vbParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5233 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5234 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5235 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5237 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5362 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10184 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12942 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12943 I, ff. 1-96Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 16078 Paris, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 982 (7 H.L.) , ff. 115r-Paris, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 989 Princeton, NJ, Princeton University Library, Grenville Kane Collection 16 , ff. 1r-145vReims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 426 (E. 335) II, ff. 214vb-215rb excerptum (V 24, 1-3)Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 1412 (K. 789) II excerptum: visio Fursei Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 1429 (O. 873) Rein, Zisterzienserstift, Stiftsbibliothek 59 Roma, Biblioteca Nazionale Centrale «Vittorio Emanuele II», Vitt. Eman. 1452 , ff. 1r-165vRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), U. 2 (1399) excerpta de sancto WilfridoRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), U. 43 (1343) , ff. 34-121Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), U. 74 (1177) , ff. 59r-62ra excerptaSan Marino, CA, Henry E. Huntington Library and Art Gallery, HM 27486 Sankt Florian, Bibliothek des Augustiner Chorherrenstifts, XI. 247 , ff. 1r-168vSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 247 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 547 , pp. 554b-636aSankt-Peterburg, Rossijskaja Nacional'naja Biblioteka (olim Gosudarstvennaja ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Publicnaja Biblioteka im. M.E. Saltykova Scedrina), lat. Q.v.I.18 Schaffhausen, Stadtbibliothek, Min. 66 , ff. 1r-117vTournai, Bibliothèque de la Ville, 134 (+) Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Hs. 735 (4.F.12) Vendôme, Bibliothèque du Parc Ronsard (olim Bibliothèque Municipale), 53 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 429 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 443 IWien, Österreichische Nationalbibliothek, 532 I, ff. 32r-47v l. IIIWien, Österreichische Nationalbibliothek, 3157 , ff. 1r-181rWinchester, Winchester Cathedral Library, I Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmst. 13 (16) 1, HS III 5-6Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmst. 196 (223) , ff. 112rb-117raexcerpta Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 34 (4118) , ff. 1r-170Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.f. 118 , ff. 1r-114vTradizione del testo: L''opera circolò tantissimo (ca. 160 mss.) ed ebbe una grande influenza sul continente. Sei mss. antichi di origine inglese sono fondamentali per la ricostruzione testuale: London, British Library, Cotton Tiberius A. xiv (B ), London, British Library, Cotton Tiberius C. ii (C ), Kassel, Gesamthochschul-bibliothek, Qu. theol. 2 (K , privo dei libri I-III), St Petersburg, Public Library, Q. v. I. 18 (L ), Cambridge, University Library, Kk. 5. 16 (M , dell''anno 737), Oxford, Bodleian Library, Hatton 43 [S.C. 4106] (O ). Dopo la buona edizione settecentesca di Smith, le edizioni moderne sono state quelle di C. Plummer e di B. Colgrave-R.A.B. Mynors, superate nello studio della tradizione da quella di M. Lapidge. La trasmissione è divisa in due tipologia testuali: ? (CKO ) e μ (BML ). C e O derivano indipendentemente dallo stesso subarchetipo. Plummer stampò il testo di μ con lezioni di ? sulla base di BCMN ; Mynors integrò con la conoscenza di K e L e la collazione completa di venti testimoni antichi. Lapidge (cfr. la scheda Te.Tra, l''edizione e lo stemma allegato) dimostra i rapporti tra le due redazioni e tra i mss. che le compongono. La redazione ? è posteriore. Beda aveva mandato una copia dell''Historia a S. Agostino di Canterbury: il destinatario Albino o altri del cenobio copiarono correggendo alcuni presunti errori e introducendo alcune innovazioni, tra cui aggiunte importanti. La redazione μ non coincide con l''autografo bediano, bensì con il modello utilizzato a Monkwearmouth-Jarrow per produre le copie. Molti errori di M (il ms. più antico) sono causati dalla fretta dei copisti, ma per altri aspetti è molto accurato: gli spazi vuoti possono dipendere da parole illeggibili o spazi lasciati da Beda nell''originale; su alcune piccole sviste rimane il dubbio che possano essere di Beda. La collazione dei sei mss. indicati è sufficiente per ricostruire il testo che circolava in Inghilterra nell''VIII sec. Per quanto riguarda la circolazione successiva del testo, la redazione ? si diffuse soprattutto in Inghilterra, dove diede origine a due rami differenti; la redazione μ fu molto copiata sul continente, a partire dai mss. L ed M che furono trasportati oltremanica; M ha lasciato copie dirette, identificabili per la grande quantità dei suoi errori. Ce ne sono sette nel IX sec., che furono la base per la diffusione nell''area della Loira e del Nordest francese; un''altra copia diede origine alla trasmissione in Germania, e da qui in Italia e Provenza (ad es. i mss. Würzburg, Universitätsbibliothek, M. p. th. f. 118, Namur, Bibliothèque communale, 11 e Wolfenbüttel, Herzog-August Bibliothek, Weissenburg 34). Ci sono ovviamente eccezioni e casi di contaminazione. (da Te.Tra III, scheda a cura di Michael Lapidge)Bibliografia filologica: - Beda, Storia degli Inglesi (Historia ecclesiastica gentis Anglorum) , ed. M. Lapidge, trad. di P. Chiesa, Milano 2008; - H. Gneuss, Handlist of Anglo-Saxon Manuscripts. A List of Manuscripts and Manuscript Fragments Written or Owned in England up to 1100 , Tempe, AZ 2001;- Bede''s Ecclesiastical History of the English People , ed. R.A.B. Mynors, trad. di B. Colgrave, Oxford 1969; - O. Arngart, The Leningrad Bede . An Eighth Century Manuscript of the Venerable Bede''s Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum in the Public Library, Leningrad , København 1952; - M.L.W. Laistner - H.H. King, A Hand-List of Bede Manuscripts , Ithaca 1943, pp. 93-111; - Venerabilis Bedae Opera Historica , ed. C. Plummer, 2 vols., Oxford 1896; - PL 95, coll. 21-290 = Historiae ecclesiasticae gentis Anglorum libri quinque, auctore santo et venerabile Baeda presbytero anglo-saxone, una cum reliquis eius operibus historicis in unum volumen collectis , ed. J. Smith, Cambridge 1722 ICL 17554 forse parte del perduto Liber epigrammatum Traduzioni, commenti, etc. Continuatio Bedae Legimus in ecclesiasticis historiis
Risorse esterne collegate Clavis Historicorum Antiquitatis Posterioris (CHAP) TETRA_161_Beda, Historia ecclesiastica - siglario TETRA_162_Beda, Historia ecclesiastica - stemma
Spoglio inventariale Firenze - S. Croce, convento OFM 246- Beda De temporibus. Compotus lune. Isidorus De natura rerum. Alanus de complanctu nature. Cronica Bede. Isidorus De viris illustribus. Firenze - S. Marco, convento OP 239- 10. Augustini retractationes, liber de operibus Hieronymi et Augustini, historia gentis Anglorum, de genealogia beatae Mariae, et una homelia Anselmi, in volumine parvo et pulchro rubeo in membranis. Firenze - S. Marco, convento OP 259- 5. Sancti Cipriani de sacramento dominici calicis, coena eiusdem, Augustinus de vita Christiana, de penitentia, de videndo deum, enchiridion, de conflictu vitiorum et virtutum, de decem chordis, item de miraculis sancti Basilii, vita Theophili vice domini, miraculum pulchrum, Bedae de eo qui mortuus fuerat et revixit, vita Iohannis et Archadii heremitarum, soliloquia Isidori, vita sancti Alexii, Petrus Damianus de miraculis beatae virginis Mariae, item sequentia sancti Michaelis Archangeli, in volumine parvo fulvo in membranis. Firenze - S. Marco, convento OP 259- 5. Sancti Cipriani de sacramento dominici calicis, coena eiusdem, Augustinus de vita Christiana, de penitentia, de videndo deum, enchiridion, de conflictu vitiorum et virtutum, de decem chordis, item de miraculis sancti Basilii, vita Theophili vice domini, miraculum pulchrum, Bedae de eo qui mortuus fuerat et revixit, vita Iohannis et Archadii heremitarum, soliloquia Isidori, vita sancti Alexii, Petrus Damianus de miraculis beatae virginis Mariae, item sequentia sancti Michaelis Archangeli, in volumine parvo fulvo in membranis. Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia 247- Beda de gestis sanctorum Angelorum in membranis volumine mediocri corio rubeo s. 58 A. C. Firenze - S. Maria Novella, convento. [Inventario di Santa Maria Novella] 413- Hystoria ecclesiastica Eusebii, hystoria tripartita, hystoria gentis anglorum, rescriptum Bragmanorum et Alexandri Magni. San Liberatore a Maiella (Pescara) - S. Liberatore a Maiella, monastero OSB 37- storia anglorum. Udine - S. Pietro Martire, convento OP 211- 213. Ystoria ecclesiastica gentis Anglorum.
Altri progetti collegati:
CALMA CODEX MADOC MAGI MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/historia-ecclesiastica-gentis-anglorum-beda-venera-title/2319