Scheda TETRA
Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636
Sententiarum libri III
Riferimenti
Díaz y Díaz
(1958) n. 111; ILWVV (1979) n. 5854; CPL (1995) n. 1199; CCSL (1998) vol. 111; Te.Tra. (2004) vol. I p. 209-18
Augsburg, Bistumsarchiv (olim Bischöfliches Ordinariatsarchiv, Bischöfliche Ordinariatsbibliothek), 2
Augsburg, Universitätsbibliothek, II.1.2° 75 , ff. 170ra-171rbAugsburg, Universitätsbibliothek, II.1.2° 86 , ff. 1va-66raAutun, Bibliothèque Bussy-Rabutin (Bibliothèque Municipale), S 27 (23) , ff. 1-142v Inc.: <Prin >//cipium dicitur quod ex ipso cepit ...; expl.: ...sed etiam et de aliorum facinoribus puniantur quorum peccata defendunt .Barcelona, Arxiu de la Corona d'Aragó, Diversos i Col.leccions, Ripoll 217 , ff. 1r-128vBasel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), B IV 12 , ff. 2r -136vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Hdschr. 299 , ff. 1ra-67vbBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1686 (Rose 41, Meerm. 463) , ff. 1r-121vBern, Burgerbibliothek, 107 Bern, Burgerbibliothek, 312 , ff. 2r-73v, 78r-159v I,1-III,62,3Bern, Burgerbibliothek, 611 III, f. 90r excerptum (III 57,1-4.6-7)Bologna, Biblioteca Universitaria, 1736 (lat. 892) Bonn, Universitäts- und Landesbibliothek, S 321 II, ff. 141ra-199vbDe summo bono , fragm .Chicago, IL, The Newberry Library, Case MS 6 (Ry 3; C19163; f6) , ff. 1r-50vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 259 I, ff. 23v-29r excerptumCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 255 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 1823 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Urb. lat. 106 , ff. 127r-213rCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3836 «Agimundi Homiliarium» , 87r-91vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3863 , f. 39r excerpta l. IIICittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5764 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 9882 , ff. 2r-138r l. II-IIICologny (Genève/Genf), Bibliotheca Bodmeriana (Fondation Martin Bodmer), 107 , f. 19r excerptum (l. II)Cortona (Arezzo), Biblioteca Comunale e dell'Accademia Etrusca, 44 , ff. 3ra-66rb lacunosoCortona (Arezzo), Biblioteca Comunale e dell'Accademia Etrusca, 44 , ff. 3ra-66rb lacunosoCremona, Biblioteca Statale (olim Biblioteca Governativa e Libreria Civica), Fondo Governativo 159 (C.6.60) , ff. 171ra-211vaDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. B. 153 I, ff. 3r-115rEl Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, T.II.25 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 100* Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Calci 1 , f. 34v-93vFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Calci 1 , ff. 3r-93vFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Conv. soppr. 267 I (ff. 1-226), ff. 152va-155ra I, XFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Fies. 48 , ff. 216r-259vFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 21 dex. 8 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 21 dex. 8 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 21 dex. 9 , ff. 1r-66rFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 21 dex. 9 , ff. 1r-66rHalle a.d. Saale, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Yc 2° 15 , ff. 11v-12r excerptaHeiligenkreuz, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 112 , ff. 1r-54vHeiligenkreuz, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 189 , ff. 20v-21rInnsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 449 III, ff. 202ra-263vbInnsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 963 , ff. 1r-40rDe summo bono Kassel, Universitätsbibliothek Kassel - Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, Theol. 4° 21 , ff. 176r-209r excerptaKlosterneuburg, Bibliothek des Augustiner Chorherrenstiftes, 233 I, ff. 50ra-89raKöln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek, 100 (2100) , ff. 1va-108vaLaon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 422 II, ff. 73v-91rLeipzig, Universitätsbibliothek, 583 , ff. 1r-83rLeipzig, Universitätsbibliothek, 595 , ff. 20v-22rLille, Médiathèque Municipale Jean Lévy (olim Bibliothèque Municipale), 88 (204) London, Lambeth Palace Library, 377 Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 1ra-63vbLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 1ra-63vbLuxembourg, Bibliothèque Nationale, 91 , ff. 9ra-52vbLuzern, Staatsarchiv, Fragm. PA 1034/21007 Luzern, Zentral- und Hochschulbibliothek, P 34 4° , ff. 1r-109vLyon, Bibliothèque Municipale, 620 (537) lacunosoMadrid, Biblioteca Nacional de España, Ms. 10067 Melk, Stiftsbibliothek, 827 (386; G. 52) , ff. 164va-167raexcerptum Milano, Archivio Storico Civico e Biblioteca Trivulziana, Triv. 323 (L 1) , ff. 31v-234vMilano, Biblioteca Ambrosiana, C 77 sup. I, ff. 1-152Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 63 sup. , ff. 1r-107vMilano, Biblioteca Ambrosiana, D 66 sup. , ff. 1r-170rModena, Biblioteca Estense Universitaria, lat. 988 (alfa.J.1.23) Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 111 I, pp. 289-292Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 321 , pp. 1-370Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 753 Monza (Monza e Brianza), Biblioteca Capitolare, c-9/69 , ff. 97v-117v, 119r-152vMonza (Monza e Brianza), Biblioteca Capitolare, e-14/127 , ff. 62v-69rexcerpta (I, X-XIII)München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 3801 II, ff. 54ra-100vaMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4547 «Alani Homiliarium» , ff. 140v-144rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6306 , ff. 1v-134vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6309 , ff. 1r-78vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13581 (Rat. Dom. 181) , ff. 124v-125r II 17,2-3München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14300 , ff. 22v-109vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14325 , ff. 1r-136rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14400 II, ff. 128ra-175rbMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14426 (Em. E 49) , ff. 144v-147v l. III 48-53München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 16128 , ff. 42r-175vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 27319 , ff. 2ra-57rbNovara, Archivio Storico Diocesano, Codici XLIII (14) Oxford, Bodleian Library, Canon. pat. lat. 36 (S.C. 19022) , f. 27rexcerptum : I 27-30; II 3 e 5; III 29 (CCSL CXI 82-90, 96-98, 99-103, 267-268) (De iudicio )Oxford, Bodleian Library, Laud misc. 73 (S.C. 1102) Oxford, Queen's College, 348 , f. 13v II 11 excerptum Padova, Biblioteca del Seminario Vescovile, 523 , ff. 24v-113vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 1540 , ff. 76v-Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2026 II, ff. 6r-Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2328 , ff. 2r-79vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2331 , ff. 1v-75rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4667 , ff. 1-5vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6413 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6649 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 7533 ??Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 7581 excerptum (II 23)Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10613 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10614 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 11681 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13397 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13398 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15683 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17371 IIIParis, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 845 (439 T.L.) , f. 90r, 110vexcerpta Pavia, Biblioteca Universitaria, Aldini 405 Pistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 1ra-67rbPistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 1ra-67rbPorrentruy, Bibliothèque Cantonale Jurassienne, Inc. 411 , f. IvPorto, Biblioteca Pública Municipal, Santa Cruz de Coimbra 48 (809) Princeton, NJ, Princeton University Library, Princeton Medieval and Renaissance Manuscripts 132 132.69 III 56-58 (PL LXXXIII 728-30)Princeton, NJ, Princeton University Library, Robert Garrett Collection 169 (olim Admont, Benediktinerstift, 729) II, f. 82r-v I 10, 2-6Roma, Biblioteca Vallicelliana, C. 59 Saint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 213 , ff. 109v-152rSalamanca, Universidad de Salamanca. Biblioteca General Histórica, Ms. 774 , ff. 1v-115rSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 213 , pp. 161-175 II 7-17 e 38-39Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 227 , pp. 10-124Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 228 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 229 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 230 l. ISankt Gallen, Stiftsbibliothek, 238 , pp. 181-185 L. I, 8-10Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 908 , pp. 49-51 Excerpta da III,61Seitenstetten, Stiftsbibliothek, 76 , ff. 1v-130vTodi (Perugia), Biblioteca Comunale «Lorenzo Leonii», 136 (cat. 2008: 86) , ff. 48va-49r, 49v-50rToulouse, Médiathèque José Cabanis (olim Bibliothèque Municipale), 176 (I, 46) Toulouse, Médiathèque José Cabanis (olim Bibliothèque Municipale), 179 (I, 319) , ff. 31-42 liber IIVerdun, Bibliothèque Municipale, 48 (Bibles, Patr. 7) II, ff. 151r-153v excerpta (III 61-62)Verona, Biblioteca Capitolare, LV (53) Volterra (Pisa), Biblioteca Comunale Guarnacci, LVI.3.12 (inv. 6143) , ff. 2r-190rWeimar, Herzogin Anna Amalia Bibliothek (olim Zentralbibliothek der deutschen Klassik, Thüringische Landesbibliothek), 4° 46 I, ff. 29r-31vexcerptum (I 10)Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Ser. Nova 3259 , ff. 1ra-Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmst. 365 (400) , ff. 65r-181vWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 44 (4128) , ff. 1v-87rTradizione del testo: La datazione delle Sententiae si deve affidare a labili riferimenti che si è pensato di individuare nelle Homiliae in Evangelia e nelle Homiliae in Ezechielem di Gregorio Magno; l'opera sarebbe comunque posteriore al De viris illustribus (opera che non le conosce e che si colloca dopo il 604, poichè riferisce la morte di Gregorio; l''editore, Cazier, propone per le Sententiae una data anteriore al 633). Tra gli oltre cinquecento manoscritti di quest''opera, Cazier ne dispone 31 nel suo stemma e ne usa tredici come fondamentali per l''edizione (quelli che compaiono nello stemma riorganizzato qui allegato). Cazier individua tre famiglie di manoscritti. La prima (MDRrBbFK ; cfr. le sigle di Cazier allegate) è individuata da una lacuna a I, 19, 17) e ha codici di origine borgognona, francese nord-orientale, tedesca e italiana settentrionale; la sua diffusione ha forse origine in Francia, senza che necessariamente il capostipite sia francese. La seconda riunisce i codici AGHWJOZYIEU, accomunati da modifiche importanti a I, 19 e dalle aggiunte di II, 23, 11 e III, 34, 3; il suo antenato, vista la provenienza dei manoscritti, deve essere collocato tra l''Alsazia e la Svizzera. Le varianti che distinguono la terza famiglia (mss. VNCQLsX) sono di minore entità: i suoi mss. provengono da Italia del Nord (VN), del Sud (CQ), dalla Settimania (Ls) e dalla Germania (X); si può ipotizzare che il subarchetipo sia di origine italiana. Non sono sopravvissuti fossili di una tradizione in Spagna, poichè i codici di origine iberica (Ls, J, UE) dipendono da copie redatte in scriptoria dell''Europa centrale. L''edizione di riferimento è quella di Cazier; deve ancora essere portato a termine lo studio delle numerosissime riprese medievali dell''opera, in generi che vanno dall''agiografia a testi ascetici, dalla cronaca ai sermoni e ai commentari esegetici. (da Te.Tra I, scheda a cura di Jacques Elfassi)Bibliografia filologica: ISIDORUS HISPALENSIS, Sententiae , ed. P. Cazier, Turnhout 1998 (CCSL 111); PL 83, 537-758 = F. Arévalo, S. Isidori Hispalensis episcopi Hispaniarum doctoris opera omnia , Roma, t. 6, 1802, pp. 115-362; L. ROBLES, Isidoro de Sevilla y la cultura eclesiastica de la España visigotica. Notas para un estudio del libro de las 'Sentencias'' , «Archivos leoneses» 47-48 (1970), pp. 13-185Traduzioni, commenti, etc. De laude caritatis De peccati recordatione vel consuetudine Primus dies Quid sit penitencia Sermo de ieiunio
Risorse esterne collegate TETRA_033_Isidorus, Sententiae - sigle Cazier TETRA_034_Isidorus, Sententiae - stemma Elfassi
Spoglio inventariale Firenze - S. Croce, convento OFM230- Isidorus De summo bono, et Dialogus Gregorii. Firenze - S. Croce, convento OFM231- Isidorus De summo bono, et Liber exohortationum Augustini ad quendam militem sibi carissimum. Firenze - S. Croce, convento OFM233- Isidorus De summo bono. Liber primorum Isidori. De obitu sanctorum patrum. Ysidorus Ad Orosium. Liber differentiarum Isidori. Dialogus Augustini ad Orosium. Liber Augustini ad virgines. Idem De quatuor virtutibus caritatis. Epistola Hyeronimi ad Celantiam. Firenze - S. Marco, convento OP257- 3. Prosper de vita contemplativa, item Ambrosius, Augustinus et Isidorus de penitentia, soliloquia Augustini ad se ipsum, Ambrosius de paradiso et de Caim et Abel, Isidorus de summo bono vel liber sententiarum, in volumine satis magno rubeo in membranis. Firenze - S. Marco, convento OP267- 13. Ysidori de summo bono sive sententiarum, Augustinus de sancta virginitate, item de litera et spiritu, et alia multa, in volumine parvo albo in membranis. Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia248- Isidorus de summo bono et Ugo de claustro anime et corporis in membranis volumine magno corio rubeo s. 54 Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia249- Isidorus de summo bono in membranis volumine magno corio flavo s. 71 Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia251- Isidori Sententiae, Chrysostomus de reparatione lapsi in membranis volumine mediocri corio rubeo s. 23 Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia259- Diadema monachorum, et Isidori Sententie in membranis volumine mediocri corio rubeo s. 10 Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia6- Isidorus de summo bono et diadema monachorum in membranis volumine mediocri corio purpureo s. 10 Firenze - S. Maria del Carmine, convento OCarm20- Vigesimus, textus Sententiarum Isidori. Incipit: Summum bonum . Finit: Includit . V. Firenze - S. Maria Novella, convento. [Inventario di Santa Maria Novella]125- Ysidorus de summo bono. Firenze - S. Spirito, convento OESA223- Liber duodecimus, Ysidorus de summo bono, copertus corio albo, completus, cuius principium Domino sancto meritisque beato fratri Masino episcopo , finis Non quos celestis aula letificando includit. La Verna (Arezzo) - La Verna, convento OFM120- 120. Isidorus: De summo bono. litt. C. La Verna (Arezzo) - La Verna, convento OFM61- 61. Isidorus De Summo Bono, in pergameno cum tabulis copertis coreo albo, cuius principium est: In principio creavit Deus celum et terram; finis vero: De proposita veritate constabit. Siena - S. Agostino, convento OESA60- Item Ysidorus de summo bono.
Altri progetti collegati:
ABC CODEX MAGI MEL RICABIM ROME Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/sententiarum-libri-iii-isidorus-hispalensis-episco-title/3260